Δίκαιο, Ηθική και Πολιτική

Μια συζήτηση του Αριστείδη Χατζή με τον Χρήστο Γραμματίδη

Amagi Radio
Εκπομπή "Επ΄ακροατηρίω"
26 Νοεμβρίου 2012

Συζήτηση εφ’ όλης της ύλης για θέματα όπως η σχέση μεταξύ των εννοιών «νόμιμο-καλό-ηθικό-δίκαιο», τα όρια της ελευθερίας, ο ρόλος των θεσμών στη δημοκρατία, η ελευθερία του λόγου αλλά και για τα προσωπικά δεδομένα και το απόλυτο ή μη της προστασίας τους και πολλά άλλα θέματα.

Δικαστές και απεργία

του Χαράλαμπου Ανθόπουλου

Έθνος
28 Νοεμβρίου 2012

Είναι σχετικά λίγες οι συνταγματικές διατάξεις που είναι τόσο σαφείς ώστε πρακτικά να μη χρειάζονται καν ερμηνεία. Μια τέτοια διάταξη είναι εκείνη του άρθρου 23 παρ. 2 εδ. β΄ Συντ., κατά την οποία «απαγορεύεται η απεργία με οποιαδήποτε μορφή στους δικαστικούς λειτουργούς».

Ομως εδώ και τρεις μήνες οι Ελληνες δικαστικοί λειτουργοί, με την τιμητική εξαίρεση των δικαστών του Συμβουλίου της Επικρατείας, προσφέρουν εργασία μόνο 9-10 το πρωί, απέχοντας από τα καθήκοντά τους καθ' όλη την υπόλοιπη διάρκεια του εργάσιμου ωραρίου τους. Κάνουν δηλαδή ένα είδος λευκής απεργίας, η οποία εμπίπτει στην απαγόρευση του άρθρου 23 παρ. 2 εδ. β΄ Συντ., αφού το άρθρο αυτό δεν αναφέρεται μόνο στην κλασική απεργία αλλά στην απεργία «με οποιαδήποτε μορφή». Χωρίς άλλο, πρόκειται για ένα σοβαρό πειθαρχικό παράπτωμα.

Οταν ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Ευ. Βενιζέλος επεσήμανε το αυτονόητο, δηλαδή ότι η συγκεκριμένη και οποιαδήποτε άλλη μορφή απεργίας των δικαστικών λειτουργών παραβιάζει το Σύνταγμα, έλαβε την απροσδόκητη απάντηση από την πρόεδρο της Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων, Β. Θάνου, ότι η κυβέρνηση ήρξατο χειρών αδίκων, ότι δηλαδή αυτή πρώτη παραβίασε το Σύνταγμα που επιβάλλει την ιδιαίτερη μισθολογική μεταχείριση των δικαστικών λειτουργών (άρθρο 88 παρ. 2 Συντ.).

Περισσότερα

Βουλευτές εναντίον κομμάτων

του Ξενοφώντα Κοντιάδη

Έθνος
27 Νοεμβρίου 2012

Μετά την ψηφοφορία για το πρώτο Μνημόνιο, τον Μάιο του 2010, οι διαφοροποιήσεις βουλευτών από την κομματική γραμμή δεν προκαλούν πλέον έκπληξη. Το φαινόμενο κορυφώθηκε τον περασμένο Φεβρουάριο, με τη μαζική καταψήφιση του PSI από 43 βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας, οι οποίοι στη συνέχεια διαγράφηκαν με απόφαση της ηγεσίας των δύο κομμάτων.

Με αφορμή την ψήφιση πριν από δέκα μέρες του τρίτου Μνημονίου και του προϋπολογισμού, το δικαίωμα των βουλευτών για κατά συνείδηση ψήφο και έκφραση γνώμης αποτέλεσε αντικείμενο δικαιοπολιτικής κριτικής από τον υφυπουργό Εσωτερικών κ. Αθανασίου, που υποστήριξε ότι, στο πλαίσιο της συνταγματικής αναθεώρησης που αναμένεται να ξεκινήσει σε λίγους μήνες, πρέπει να επανεξεταστεί η σχέση κομμάτων και βουλευτών. Ήδη την άποψη αυτή φαίνεται να ενστερνίζονται πολιτικοί και θεωρητικοί, με βάση το επιχείρημα ότι ο βουλευτής δεν είναι θεμιτό να διαφοροποιείται από τις συλλογικές αποφάσεις της κοινοβουλευτικής ομάδας και του κόμματος στο οποίο ανήκει.

Κατ' ουσίαν πρόκειται για μια αντίληψη που τάσσεται υπέρ του λεγόμενου δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, δηλαδή της απαγόρευσης διαφοροποιήσεων των βουλευτών και των μελών των κομμάτων από τις δημοκρατικά ειλημμένες κομματικές αποφάσεις. Ο βουλευτής θεωρείται ότι οφείλει να υπακούει προς τις αποφάσεις αυτές και, εάν διαφωνεί, υποχρεούται να παραιτηθεί και να «παραδώσει» την έδρα του στο κόμμα. Οι αντιλήψεις αυτές είναι λανθασμένες και επικίνδυνες. Κατ' αρχάς, η διαφωνία των βουλευτών συνήθως είναι αποτέλεσμα της διαφοροποίησης των κομμάτων από προγραμματικές τους εξαγγελίες και προεκλογικές πολιτικές δεσμεύσεις. Αλλωστε οι βουλευτές εισπράττουν πρώτοι την αποδοκιμασία των πολιτών για τη μετάλλαξη των κομματικών θέσεων. Αμφισβητήσιμο είναι επίσης κατά πόσον οι κομματικές αποφάσεις λαμβάνονται πράγματι με δημοκρατικές διαδικασίες.

Περισσότερα

Η παράκαμψη της Βουλής

του Κώστα Χ. Χρυσόγονου

Έθνος
26 Νοεμβρίου 2012

Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα βιώνει μια πορεία προς την καταστρατήγηση του Συντάγματος, δηλαδή προς τη σιωπηρή μεταβολή της μορφής του πολιτεύματος από τη δημοκρατία αρχικά προς την κλεπτοκρατία (δηλαδή τον σφετερισμό της λαϊκής κυριαρχίας από την πολιτική τάξη) και στη συνέχεια προς τη χρεοκρατία (δηλαδή την επιβολή της περιβόητης "τρόικας").

Μία από τις επιμέρους όψεις της πορείας αυτής είναι ο πολλαπλασιασμός εσχάτως των πράξεων νομοθετικού περιεχομένου, με σκοπό την παράκαμψη της τακτικής νομοθετικής διαδικασίας μέσω της Βουλής και την πρόληψη όχι μόνο διαφωνιών βουλευτών αλλά και μαζικών εκδηλώσεων διαμαρτυρίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο τον Νοέμβριο του 2012 έχουν δημοσιευθεί ήδη στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως πέντε τέτοιες πράξεις, ενώ τις προηγούμενες δεκαετίες ο μέσος όρος δεν ξεπερνούσε τη μία έως δύο ετησίως.

Στην πραγματικότητα οι περισσότερες από τις πράξεις αυτές εκδίδονται κατά παράβαση της σχετικής διάταξης του άρθρου 44 παράγραφο 1 του Συντάγματος, η οποία επιτρέπει την έκδοσή τους μόνο όταν συντρέχουν "έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης".

Περισσότερα

The lottery of life: Where to be born in 2013

Economist
November 21, 2012

Warren Buffett, probably the world’s most successful investor, has said that anything good that happened to him could be traced back to the fact that he was born in the right country, the United States, at the right time (1930). A quarter of a century ago, when The World in 1988 light-heartedly ranked 50 countries according to where would be the best place to be born in 1988, America indeed came top. But which country will be the best for a baby born in 2013?

To answer this, the Economist Intelligence Unit (EIU), a sister company of The Economist, has this time turned deadly serious. It earnestly attempts to measure which country will provide the best opportunities for a healthy, safe and prosperous life in the years ahead.

Its quality-of-life index links the results of subjective life-satisfaction surveys—how happy people say they are—to objective determinants of the quality of life across countries. Being rich helps more than anything else, but it is not all that counts; things like crime, trust in public institutions and the health of family life matter too. In all, the index takes 11 statistically significant indicators into account. They are a mixed bunch: some are fixed factors, such as geography; others change only very slowly over time (demography, many social and cultural characteristics); and some factors depend on policies and the state of the world economy.

A forward-looking element comes into play, too. Although many of the drivers of the quality of life are slow-changing, for this ranking some variables, such as income per head, need to be forecast. We use the EIU’s economic forecasts to 2030, which is roughly when children born in 2013 will reach adulthood.

More

Βουλευτές και κόμματα

του Χαράλαμπου Ανθόπουλου

Έθνος
14 Νοεμβρίου 2012

Κατά την κλασική φιλελεύθερη αντίληψη, την οποία υιοθετεί και το ισχύον ελληνικό Σύνταγμα (άρθρα 51 παρ. 2 και 60 παρ. 1 Συντ.), ο βουλευτής έχει το δικαίωμα να μεταβάλει κατά την κρίση του τον πολιτικό του προσανατολισμό, διαφωνώντας με την κοινοβουλευτική ομάδα του και το κόμμα του, ακόμη και σε θεμελιώδη πολιτικά ζητήματα, διατηρώντας την έδρα του στη Βουλή.

Ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών Χαράλαμπος Αθανασίου σε μια σύντομη παρέμβασή του στη Βουλή αναρωτήθηκε αν η αντίληψη αυτή κατά την οποία ο βουλευτής, εν ονόματι της «ελεύθερης εντολής», μπορεί να αλλοιώνει την αντιπροσωπευτική σχέση του με τους εκλογείς και το κόμμα του, ενδεχομένως δε και το ίδιο το εκλογικό αποτέλεσμα, είναι κατά βάθος αντιδημοκρατική.

Πράγματι, από τη σκοπιά μιας γνήσιας δημοκρατικής αντίληψης, η οποία θέτει σε πρώτη μοίρα την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας (άρθρο 1 παρ. 2 Συντ.), που βρίσκει την πιο άμεση και κύρια έκφρασή της στα πολιτικά κόμματα (άρθρο 29 παρ. 1 Συντ.), η απεριόριστη ελεύθερη εντολή δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή.

Δεν είναι τυχαίο ότι κορυφαίοι εκπρόσωποι της δημοκρατικής συνταγματικής σκέψης όπως ο H. Kelsen και ο G. Leibholz θεωρούσαν την ελεύθερη εντολή ως ένα προδημοκρατικό κατάλοιπο.

Περισσότερα

Δικαστές στα πρόθυρα σύγχυσης

του Σταύρου Τσακυράκη

Τα Νέα
10 Νοεμβρίου 2012

Σε κανέναν δεν αρέσει να του περικόπτουν τις αποδοχές. Και φυσικά, ο καθένας έχει δικαίωμα να διαμαρτύρεται και με κάθε νόμιμο μέσο να επιδιώκει να αποτρέψει τη μείωση του εισοδήματός του. Στην Ελλάδα, βέβαια, τα νόμιμα μέσα είναι για πολλούς μια ακατάληπτη έννοια και γι' αυτό δεν πρόκειται να ασχοληθώ με τις αντιδράσεις των υπαλλήλων της Βουλής, οι οποίοι μπροστά στο ενδεχόμενο να ψηφιστεί η τροπολογία με την οποία μειώνονταν και οι δικοί τους μισθοί προχώρησαν σε άγρια απεργία και απείλησαν με κατάληψη το Κοινοβούλιο.

Θα ασχοληθώ όμως με τους δικαστές, οι οποίοι οφείλουν να αντιλαμβάνονται τη θεμελιώδη για μια δημοκρατία έννοια της νομιμότητας και θα σταθώ στις δικές τους αντιδράσεις. Εδώ και πολύ καιρό, πολλοί δικαστές πραγματοποιούν στάση εργασίας παρά τη ρητή συνταγματική επιταγή που τους απαγορεύει κάθε μορφής απεργία. Δεν γνωρίζω κανέναν σοβαρό νομικό που να αμφισβητεί ότι η στάση εργασίας των δικαστών συνιστά κατάφωρη παραβίαση του Συντάγματος. Αυτοί όμως, με εξαίρεση τους δικαστές του Συμβουλίου της Επικρατείας, συνεχίζουν απτόητοι τη στάση τους, σαν να μην καταλαβαίνουν ότι, όταν οι ίδιοι παρανομούν, δεν μπορούν να απαιτούν από τους πολίτες την υπακοή στους νόμους.
Την ευαισθησία τους για την τήρηση του Συντάγματος την εξαντλούν σε ένα ζήτημα που αφορά τους ίδιους: στις περικοπές των δικών τους μισθών. Ετσι, λίγο πριν ψηφισθεί από τη Βουλή το σχετικό νομοσχέδιο με τις περικοπές, συνήλθε η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου και απεφάνθη ότι οι ρυθμίσεις που πρόκειται να ψηφιστούν είναι αντισυνταγματικές.

Περισσότερα

Τρεις αγγλοαμερικανοί φιλόσοφοι για την πολιτική ανυπακοή: Raz, Dworkin, Rawls

του Ξενοφώντα I. Παπαρρηγόπουλου

στο συλλογικό έργο Το δικαίωμα της αντίστασης
Δικανικοί Διάλογοι, ΙΙΙ 1995
Επιμ. Ιωάννης Αραβαντινός

Όταν το 1983 ο R. Dworkin κλήθηκε από το Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα να μιλήσει στη Βόννη για το πρόβλημα της πολιτικής ανυπακοής που είχε απασχολήσει τότε τη Γερμανία, αλλά και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες εν όψει της εγκαταστάσεως σε Ευρωπαϊκό έδαφος πυρηνικών πυραύλων, παρατηρούσε ότι το ζήτημα τούτο, δηλαδή το ζήτημα της πολιτικής ανυπακοής, είχε απασχολήσει την αγγοαμερικανική νομική σκέψη από πολύ καιρό.

Περισσότερο δε την αμερικανική, παρά την αγγλική, όπως σημείωνε.

Πράγματι, πριν από τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο, το Κογκρέσο είχε ψηφίσει τον περίφημο νόμο για τους φυγάδες δούλους, που υποχρέωνε όσους πολίτες συνελάμβαναν μαύρους οι οποίοι είχαν διαφύγει από τις νότιες Πολιτείες προς τον βορρά σε αναζήτηση της ελευθερίας τους, να παραδίδουν αυτούς στις αρχές. Από το χρονικό αυτό σημείο ήδη οι Η.Π.Α. είχαν αντιμετωπίσει με ενάργεια το πρόβλημα που ετίθετο από την άρνηση πολλών λευκών βορείων να συλλάβουν και να παραδώσουν στις αρχές τους φυγάδες νέγρους γιατί κάτι τέτοιο αντέκειτο, όπως είναι αντιληπτό, σε θεμελιώδεις ηθικές πεποιθήσεις τους.

Αργότερα, το αμερικανικό δίκαιο ήλθε αντιμέτωπο με το ζήτημα της αρνήσεως των Μαρτύρων του Ιεχωβά να αποτίουν φόρο τιμής στην Αμερικανική σημαία, πρακτική που είτε επιβαλλόταν από το νόμο είτε όχι, πάντως, συνηθιζόταν σε πολλά σχολεία των Η.Π.Α.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, οι Η.Π.Α. αντιμετώπισαν πάλι σε ευρεία κλίμακα το πρόβλημα της αντίδρασης των μαύρων σε διαχωριστικές πρακτικές και νόμους των επιμέρους Πολιτειών: πολλοί μαύροι προέβαιναν σε πράξεις καταλήψεως δημοσίων ή ιδιωτικών χώρων που επέβαλλαν αυτό το διαχωρισμό για να υποδηλώσουν την αντίθεσή τους με τη σχετική νομοθεσία.

Τα προβλήματα πολιτικής ανυπακοής διογκώθηκαν περί τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και τις αρχές της δεκαετίας του 1970, λόγω της αρνήσεως πολλών αμερικανών να καταταγούν στις ένοπλες δυνάμεις και να υπηρετήσουν κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. Οι αντιρρησίες υποστήριζαν είτε ότι η υποχρεωτική κατόπιν κληρώσεως στράτευση ήταν παράνομη, είτε ότι ο συγκεκριμένος πόλεμος ήταν άδικος, είτε, τέλος, αντιδρούσαν γενικά σε κάθε έννοια υποχρεωτικής θητείας πάνω στην βάση ειρηνιστικών πεποιθήσεων.

Περισσότερα

Η πολιτική ανυπακοή

του Σταύρου Τσακυράκη

στο συλλογικό έργο Το δικαίωμα της αντίστασης
Δικανικοί Διάλογοι, ΙΙΙ 1995
Επιμ. Ιωάννης Αραβαντινός

1. Αντιγόνη και Σωκράτης: δύο παραδειγματικές στάσεις

Το φαινόμενο της ανυπακοής σε επιταγές της εξουσίας που θεωρούνται άδικες είναι τόσο παλιό όσο η περίφημη ανυπακοή του Προμηθέως στην εντολή του Δία να μην αποκαλύψει στους ανθρώπους τη χρήση της φωτιάς.

Η Αντιγόνη του Σοφοκλή αποτελεί ασφαλώς το πιο λαμπρό παράδειγμα πολιτικής ανυπακοής, ενώ αντίθετα στον Κρίτωνα του Πλάτωνος, ο Σωκράτης μας δίνει το πιο λαμπρό παράδειγμα υπακοής σε μια άδικη αλλά νομότυπη καταδίκη. Τα δύο έργα επιδέχονται διάφορες αναγνώσεις και έχουν άλλωστε σχολιασθεί από επιφανείς διανοητές της ανθρώπινης σκέψης που έχουν επισημάνει πολύ πιο σύνθετα στοιχεία από την σχηματική αντιπαράθεση υπακοής και ανυπακοής στους νόμους. Ο Σωκράτης π.χ. είναι βέβαιο ότι σε άλλες περιστάσεις, πάλι με κίνδυνο της ζωής του, δεν δίστασε να αψηφίσει εντολές της πόλεως που θεωρούσε άδικες. Οπως έχει παρατηρήσει ο Γ. Βλαστός, στο Κρίτωνα το βασικό ζήτημα δεν είναι η ανυπακοή στους νόμους αλλά η άρνηση αποδοχής μιας πράξης ατιμωτικής, της δωροδοκίας των φρουρών, στην οποία ο Σωκράτης δεν μπορεί να συναινέσει. Η ανυπακοή της Αντιγόνης πάλι έχει δώσει λαβή για εμπνευσμένες ερμηνείες που ασφαλώς ξεπερνούν το ζήτημα της άρνησης υποταγής στους ανθρώπινους νόμους. Παρόλα αυτά, δεν είναι άτοπο να εξετάσουμε εδώ την Αντιγόνη και τον Σωκράτη ως δύο αντίθετες και παραδειγματικές στάσεις έναντι άδικων επιταγών της εξουσίας.

Η Αντιγόνη παραβιάζει τις εντολές του Κρέοντος αντιτάσσοντας την υποχρέωση υπακοής της σε ένα αλλο, κατά τη γνώμη της, ανώτερο δικαιικό σύστημα.

[Δεν] μπορούσα να φανταστώ ότι τα δικά σου κηρύγματα έχουν τόση δύναμη, ώστε μπορείς εσύ αν και θνητός να υπερνικήσεις τους άγραφους και ατράνταχους νόμους των θεών. Γιατί δεν υπάρχουν αυτά σήμερα μόνο και χτες αλλά αιώνια ισχύουν...

Η ανυπακοή της γίνεται φανερά· στην προτροπή της Ισμήνης να κρατήσουν μυστικό το σχέδιό της απαντά: «Αλίμονο, λέγε το φανερά· πολύ πιο μισητή θα είσαι αν σιωπήσεις, αν σ' όλους δεν διαλαλήσεις τούτα εδώ», με υπερηφάνεια, «από πού θα κέρδιζα ευγενέστερη φήμη παρά θάβοντας τον αδελφό μου;», με γνώση και αποδοχή των συνεπειών της πράξης της, «θάναι ευτυχία για μένα αυτό να κάνω και μετά να πεθάνω». Η επιχειρηματολογία του Κρέοντος προβάλλει την διασφάλιση του κύρους της εξουσίας που, κατά τη γνώμη του, δεν μπορεί να ανεχθεί καμία ανυπακοή. «Αλήθεια, τώρα εγώ άντρας δεν είμαι, αυτή θα είναι άντρας, αν αυτή η νίκη της θα μείνει στο ενεργητικό της ατιμώρητη».

Η υπακοή στους νόμους και η πειθαρχία είναι απαραίτητα στοιχεία της σωστής διακυβέρνησης. «Από την αναρχία [...] κακό δεν υπάρχει μεγαλύτερο.». Όσο και αν ο Σοφοκλής παρουσιάζει με πειστικότητα και τις δύο απόψεις δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι τη στάση της Αντιγόνης θαυμάζουμε και αυτή μας φαίνεται σωστή.

Αντίθετα στον Κρίτωνα μας φαίνεται σωστή η στάση του Σωκράτη που αρνείται την ευκαιρία ανυπακοής που του προσφέρεται για να διαφύγει τη θανατική καταδίκη που άδικα αλλά νομότυπα του επεβλήθη. Τί θα απαντήσουμε στους νόμους της πόλεως, όταν την ώρα που το βάζουμε στα πόδια, μας θέσουν αμείλικτα ερωτήματα όπως το εξής: «Φαντάζεσαι ότι μία πόλις μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει και να μην ανατραπεί αν οι νομικές αποφάσεις που εκδίδονται δεν έχουν καμία δύναμη και μπορούν να ακυρωθούν και να καταστραφούν από τους πολίτες; Ηταν μέρος της συμφωνίας μας η ανυπακοή σου σε τυχόν λαθεμένες δικαστικές αποφάσεις, ή είχες συμφωνήσει ότι όλες οι αποφάσεις της πόλεως είναι δεσμευτικές; Δεν καταλαβαίνεις ότι αν δεν μπορείς να πείσεις πρέπει να κάνεις ό,τι σε διατάζει η χώρα σου και υπομονετικά να υποτάσσεσαι σε οποιαδήποτε τιμωρία σου επιβάλλει; Μολονότι οι εντολές μας δεν είναι ωμές διαταγές αλλά έχουν την μορφή προτάσεων και δίνουμε την επιλογή είτε να μας πείσει κανείς σε κάτι διαφορετικό είτε να κάνει ό,τι λέμε, εσύ ούτε υπακούς ούτε προσπαθείς να μας πείσεις να αλλάξουμε την απόφασή μας αν ήταν λάθος σε κάτι.

Ο Σωκράτης δεν βρίσκει δικαιολογίες για την απόδρασή του από την άδικη καταδίκη. Τα επιχειρήματά του είναι υπέρ της υπακοής στα κελεύσματα της πόλεως.

Περισσότερα

Η βία εναντίον της Δημοκρατίας

του Σταύρου Τσακυράκη

Books' Journal
Νοέμβριος 2012

Όλοι οι θεωρητικοί θιασώτες της βίας έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: είναι όλοι εχθροί της δημοκρατίας. Αρνούνται τα δύο θεμελιώδη χαρακτηριστικά της: την ίση συμμετοχή του καθενός και την αρχή της πλειοψηφίας. Στα απολυταρχικά καθεστώτα δεν τίθεται θέμα ίσης συμμετοχής ούτε φυσικά πλειοψηφίας. Η επιβολή και η βία είναι συστατικά στοιχεία της υφής αυτών των καθεστώτων, αφού πάνω σε αυτά στηρίζεται η εξουσία.

Τα απολυταρχικά καθεστώτα, βεβαίως, δεν μπορούν να έχουν αξίωση υπακοής από τους πολίτες. Την υπακοή την επιβάλλουν διά της βίας, αναγκασμένα να κυβερνούν σύμφωνα με τις συμβουλές του Μακιαβέλλι, διά πυρός και σιδήρου. Στα καθεστώτα αυτά, το δίλημμα του Σωκράτη στον Κρίτωνα «ή πείθεις ή υπακούς» δεν ισχύει, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν υπάρχει δυνατότητα πειθούς. Η ανυπακοή των πολιτών, η αντίσταση και η χρήση βίας μπορεί να θέτουν άλλου τύπου ηθικές ανησυχίες σε όποιον αντιστέκεται (π.χ. τη διακινδύνευση της ζωής αθώων πολιτών), δεν θέτουν, πάντως, ζήτημα υποχρέωσης υπακοής.

Στη δημοκρατία, όμως, το σωκρατικό «ή πείθεις ή υπακούς» δεν είναι εύκολο να παραμεριστεί. Αν αποδέχεται κανείς τη λειτουργία της δημοκρατίας, ποια δικαιολογία μπορεί να έχει για κάθε μορφή ανυπακοής, πόσω μάλλον για τη χρήση βίας; Τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως, κάθε πράξη ανυπακοής συνιστά ευθεία περιφρόνηση των βασικών αρχών της δημοκρατίας. Όταν αρνούμαι να εφαρμόσω έναν νόμο επειδή διαφωνώ με τις ρυθμίσεις του, περιφρονώ το δικαίωμα των άλλων πολιτών να έχουν λόγο επί του θέματος και, φυσικά, την αρχή της πλειοψηφίας. Ποια απάντηση έχω αν οι νόμοι με ρωτήσουν «πώς την καταλαβαίνεις αυτή την ανυπακοή, μπορεί μια δημοκρατική πολιτεία να λειτουργήσει αν οι πολίτες αρνούνται να εφαρμόσουν τους νόμους; Ή μήπως απαιτείς μόνο για τον εαυτό σου το προνόμιο να υπακούς μόνον όταν συμφωνείς;»

Όσοι δεν συντάσσονται με τους εχθρούς της δημοκρατίας επιχειρούν να δικαιολογήσουν την ανομία προβάλλοντας δύο επιχειρήματα. Το πρώτο συνίσταται στον ισχυρισμό ότι η δημοκρατία δεν λειτουργεί ικανοποιητικά (δημοκρατία είναι αυτή που έχουμε, λένε). Το δεύτερο, ότι η πλειοψηφία δεν αποφασίζει για τα πάντα (δεν θα αποφασίσει με ποιον θα κοιμηθώ το βράδυ) και υπονοούν ότι κακώς θέσπισε τη ρύθμιση που αρνούνται να εφαρμόσουν. Τα επιχειρήματα αυτά φαίνεται να αποδέχονται ότι, γενικά, σε μια δημοκρατία, υπάρχει υποχρέωση υπακοής, αλλά την αρνούνται είτε σε μια δεδομένη περίοδο επειδή ταυτίζουν το καθεστώς που επικρατεί με απολυταρχισμό, είτε περιορισμένα, με αφορμή μια συγκεκριμένη ρύθμιση.

Περισσότερα

Eπιτρέπεται η απαγόρευση πολιτικού κόμματος;

του Νίκου Κ. Αλιβιζάτου

Καθημερινή
23 Σεπτεμβρίου 2012

Στις συζητήσεις που προκάλεσε η φασιστική δράση της Χρυσής Αυγής έρχεται και επανέρχεται το ερώτημα: ώς πότε η δημοκρατία μας θα ανέχεται τις βίαιες πρακτικές του νεοναζιστικού αυτού κόμματος; Γιατί δεν το θέτει εκτός νόμου;

Δυστυχώς, η σχετική συζήτηση πήρε γρήγορα ηθικές και πολιτικές διαστάσεις. Υπάρχει καλή και κακή βία; Και αν ναι, ποιο είναι το κριτήριο της διάκρισης; Η ιδεολογία όσων την υποστηρίζουν; Το αν αυτή βλάπτει πολλούς ή λίγους; Το αν τους βλάπτει σοβαρά ή όχι; Ή μήπως τα κίνητρα όσων τη μετέρχονται;

Υπό τις σημερινές περιστάσεις, θεωρώ ότι η συζήτηση αυτή δεν έχει νόημα. Σε ένα κράτος δικαίου, όπως ευτυχώς παραμένει ακόμη η Ελλάδα, η βία είναι καταδικαστέα, απ’ οπουδήποτε και αν προέρχεται, όποιο χρώμα και αν έχουν οι σημαίες όσων την υποστηρίζουν. Διότι η δημοκρατία μας θα αυτοκαταργούνταν αν ανεχόταν άλλα μέσα πολιτικής δράσης, εκτός από την ψήφο των πολιτών και από την άσκηση των δικαιωμάτων που αναγνωρίζει κάθε φιλελεύθερη και δημοκρατική έννομη τάξη. Με άλλα λόγια, με όρους ποινικού δικαίου, η «ευγένεια» των όποιων προθέσεων θα μπορούσε να ληφθεί υπ’ όψιν, όχι βέβαια για τον αποκλεισμό του αδίκου, αλλά το πολύ πολύ ως ελαφρυντική περίπτωση, για την επιμέτρηση της ποινής (άρθρο 84 Π.Κ.).

Γιατί λοιπόν δεν απαγορεύονται κόμματα που όχι μόνο δεν καταδικάζουν τη βία, αλλά τη χρησιμοποιούν συστηματικά, ήδη από σήμερα, ως μέσο πολιτικής δράσης;

Μετά τις φρικαλεότητες του φασισμού και του ναζισμού, τα Συντάγματα πολλών δημοκρατικών χωρών προβλέπουν τη δυνατότητα απαγόρευσης «ανατρεπτικών» κομμάτων, συνήθως με δικαστικές εγγυήσεις. Γνωστότερα από αυτά είναι το γερμανικό και το τουρκικό. Οπως έχει κρίνει το Δικαστήριο του Στρασβούργου, η απαγόρευση αυτή, όταν θεμελιώνεται σε πράξεις και επίσημες διακηρύξεις και όχι σε μεμονωμένα περιστατικά, δεν προσκρούει στη Σύμβαση της Ρώμης (ΕΣΔΑ). Οι Αρχές, πάντως, δεν μπόρεσαν να εμποδίσουν την ανασύσταση των κομμάτων που απαγορεύτηκαν. Κάτι που λέει πολλά για τη μικρή αποτελεσματικότητα του θεσμού της απαγόρευσης, υπό καθεστώς δημοκρατίας.

Περισσότερα

The audacity of democracy

by Akhil Reed Amar

Los Angeles Times
September 16, 2012

Monday marks the 225th anniversary of the turning point of the world — the hinge of modern human history.

On Sept. 16, 1787, kings, czars, sultans, princes, emperors, moguls, feudal lords and tribal chieftains dominated most of Earth's landmass and population. Wars and famines were commonplace. So it had always been. Democracies had existed in a few old Greek and Italian city-states, but most of these small-scale republics had winked out long before the American Revolution. While Britain had a House of Commons and a broad-based jury system, hereditary British kings and lords still retained vast powers. A small number of Swiss yeomen governed themselves, and the Dutch republic was on its last legs. That was about it for democracy in the world.

Today, roughly half the planet lives under democracy of some sort. What happened to precipitate this stunning global transformation?

Here's what. On Sept. 17, 1787, a small cluster of American notables who had been meeting behind closed doors in Philadelphia went public with an audacious proposal. The plan, signed by George Washington, Benjamin Franklin and 37 other leading statesmen, began as follows: "We the People of the United States … do ordain and establish this Constitution for the United States of America."

More

Steve Brodner

                 

Terry Jones and the First Amendment

by Geoffrey R. Stone

Huffington Post
September 14, 2012

Are those who condemn Islam and mock Mohammad protected by the First Amendment? There are two arguments one might make to support the proposition that such speech is beyond the protection of the Constitution. First, one might argue that such speech is blasphemous and, as such, is outside the boundaries of the First Amendment.

Historically, supporters of laws against blasphemy have argued that such laws are necessary to avert divine wrath, to enforce conformity with prevailing beliefs, to insulate those beliefs from the contagion of doubt, to protect the sensibilities of believers, and to avoid retaliation by believers against those who deride their beliefs.

During the Middle Ages, the penalty for blasphemy included death, imprisonment on bread and water (often causing a lingering death), cutting off the lips, and burning or tearing out the tongue. During the sixteenth and seventeenth centuries, executions and other brutal punishments for blasphemy were inflicted throughout Europe.

More

Ruling Shows Court's Weakness in EU Matters

by Thomas Darnstädt

Spiegel
September 12, 2012

The ruling on Wednesday by the Federal Constitutional Court on the euro bailout fund makes one thing very clear: The Karlsruhe-based institution will not stop European integration because it can't. The justices have created expectations among the people that they are no longer able to fulfill.

Never before has there been this much drama at Germany's Federal Constitutional Court. One of the longest-serving police guards working there confided to a radio reporter that there has never been anything like this at the highest court in the land. The scene was thronged with journalists, satellite dishes, broadcast vans, cables and floodlights: The entire world had its eyes turned to this courthouse, a converted barrack on the edge of this western German city. All the fanfare was directed at one highly anticipated event: Eight judges, three of them professors, were about to publicly declare whether they intended to block efforts to resolve the euro debt crisis.

So, what happened? Just what everyone expected: The European Union will not be stopped in its tracks. Germany can now ratify the European Stability Mechanism (ESM), the permanent euro bailout fund, and the fiscal pact aimed at bringing economic governance to countries in the euro zone -- albeit with a few conditions. What's more, court President Andreas Vosskuhle repeated his usual warning that euro bailout packages cannot come at the cost of a loss of power for the Bundestag, Germany's federal parliament. Everyone has now relaxed, and even the German DAX index of blue chip companies is climbing.

But that's not all that happened. Never before has it been so clear that the best days of the Karlsruhe court are already behind it. All the pomp and circumstance of the eight judges in their red robes has grown hollow. The panel regularly and solemnly convenes in its massive courtroom to rule on what the relationship between the European Union and the democracy guaranteed in Germany's constitution should be. However, everyone sitting in the courtroom knows that there is precious little democracy when it comes to the current crisis in Europe.

More

The Mirage of Progressive Originalism

Dana Verkouteren/AP/Corbis

by Randy Barnett

Wall Street Journal
September 7, 2012

Akhil Reed Amar is a rarity: a progressive law professor who is unafraid of the text of the Constitution. Most progressives would see whole passages of the Founders' Constitution "interpreted" away. But Mr. Amar has never met a clause he didn't like. In his ambitious new book, America's Unwritten Constitution, he examines the paradox of needing to go beyond the text in order to faithfully follow the text.

At nearly 500 pages of analysis, this is actually two books in one. In the first, the author discusses what he calls "America's Implicit Constitution," by which he means what you can glean "between the lines" of the text. His is a "holistic" interpretation, one that rejects reading passages or clauses of the text in isolation from the document as a whole. He is masterfully creative in finding overarching themes that tie the disparate clauses together in novel and sometimes counterintuitive ways. For example, because the abortion and contraception laws invalidated in Roe v. Wade and in Griswold v. Connecticut, respectively, were enacted before women could vote, Mr. Amar proposes that the old statutes should have been held unconstitutional under "a robust vision of the Nineteenth Amendment" that protected women's suffrage (though he also intimates that, if reenacted today, such laws might violate the "robust idea of sex equality" now supported by "a strong majority of Americans," which provides a "popular gloss" on the Fourteenth Amendment).

In what amounts to a second book, Mr. Amar dedicates chapters to "America's Symbolic Constitution," "America's Feminist Constitution," "America's 'Georgian' Constitution" (as in George Washington), "America's Institutional Constitution," "America's Partisan Constitution," "America's Conscientious Constitution" and "America's Unfinished Constitution." These chapters read more like separate essays on discrete topics than parts of a coherent whole, but they do reveal the expansiveness of Mr. Amar's vision of an unwritten Constitution.

More

The Incoherence of Antonin Scalia

by Richard A. Posner

The New Republic
August 24, 2012

Judges like to say that all they do when they interpret a constitutional or statutory provision is apply, to the facts of the particular case, law that has been given to them. They do not make law: that is the job of legislators, and for the authors and ratifiers of constitutions. They are not Apollo; they are his oracle. They are passive interpreters. Their role is semantic.

The passive view of the judicial role is aggressively defended in a new book by Justice Antonin Scalia and the legal lexicographer Bryan Garner. They advocate what is best described as textual originalism, because they want judges to “look for meaning in the governing text, ascribe to that text the meaning that it has borne from its inception, and reject judicial speculation about both the drafters’ extra-textually derived purposes and the desirability of the fair reading’s anticipated consequences.” This austere interpretive method leads to a heavy emphasis on dictionary meanings, in disregard of a wise warning issued by Judge Frank Easterbrook, who though himself a self-declared textualist advises that “the choice among meanings [of words in statutes] must have a footing more solid than a dictionary—which is a museum of words, an historical catalog rather than a means to decode the work of legislatures.”

Scalia and Garner reject (before they later accept) Easterbrook’s warning. Does an ordinance that says that “no person may bring a vehicle into the park” apply to an ambulance that enters the park to save a person’s life? For Scalia and Garner, the answer is yes. After all, an ambulance is a vehicle—any dictionary will tell you that. If the authors of the ordinance wanted to make an exception for ambulances, they should have said so. And perverse results are a small price to pay for the objectivity that textual originalism offers (new dictionaries for new texts, old dictionaries for old ones). But Scalia and Garner later retreat in the ambulance case, and their retreat is consistent with a pattern of equivocation exhibited throughout their book.

One senses a certain defensiveness in Justice Scalia’s advocacy of a textualism so rigid as to make the ambulance driver a lawbreaker. He is one of the most politically conservative Supreme Court justices of the modern era and the intellectual leader of the conservative justices on the Supreme Court. Yet the book claims that his judicial votes are generated by an “objective” interpretive methodology, and that, since it is objective, ideology plays no role. It is true, as Scalia and Garner say, that statutory text is not inherently liberal or inherently conservative; it can be either, depending on who wrote it. Their premise is correct, but their conclusion does not follow: text as such may be politically neutral, but textualism is conservative.

More

The Morality of Migration

by Seyla Benhabib

New York Times
July 29, 2012

In announcing the Department of Homeland Security’s policy directive on June 15 stating that undocumented migrant youths who meet certain conditions would no longer be deported, President Obama said that “It was the right thing to do.” What he did not say was whether he meant “the right thing” legally or morally.

Obviously, he considered the action to be legal, even though this invocation of his administration’s power drew strong criticism from many, including Supreme Court Justice Antonin Scalia. But the president’s grounds for believing it moral were much less clear.

This should come as no surprise: the morality and politics of migration are among the most divisive issues in much of the world. In the United States, discussions of immigration flow seamlessly into matters of national security, employment levels, the health of the American economy, and threats to a presumptive American national identity and way of life. Much the same is true in Europe. Not a week goes by without a story of refugees from Africa or Asia perishing while trying to arrive at the shores of the European Union.

Nor are such developments restricted to the resource-rich countries of the Northern Hemisphere. The United Arab Emirates, Kuwait, Singapore, Israel and Jordan are countries with the highest percentage share of migrants among their total population, while the United States, the Russian Federation, Germany, Saudi Arabia, Canada and France lead in the actual number of international migrants. Migrations are now global, challenging many societies in many parts of the world.

More

Leif Parsons

Αριστερά και Δημοκρατία

του Σταύρου Τσακυράκη

Τα Νέα
28 Ιουλίου 2012

Οι οικονομικές κρίσεις ποτέ δεν έλειψαν από τη χώρα, αλλά μέχρι τη Μεταπολίτευση η Ελλάδα πήγαινε από πολιτική κρίση σε πολιτική κρίση: Κίνημα στο Γουδή, Μικρασιατική Καταστροφή, δικτατορία του Μεταξά, Κατοχή, Εμφύλιος, μαύρη δημοκρατία στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 και τέλος δικτατορία των συνταγματαρχών. Φυσικά όλες αυτές οι κρίσεις είχαν τις ιδιομορφίες τους. Ολες, όμως, ήταν κρίσεις μιας χώρας που πάσχιζε χωρίς επιτυχία να εγκαθιδρύσει μια πραγματική κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Θα τις ονομάσω «κρίσεις που είχαν ως ζητούμενο τη Δημοκρατία».

Η Μεταπολίτευση έθεσε τέλος σε αυτού του είδους τις υπαρξιακές κρίσεις. Το δημοψήφισμα έσβησε οριστικά τον βασιλιά ως τον αντίπαλο πόλο της δημοκρατίας και οι κανόνες του δημοκρατικού παιχνιδιού που θεσπίστηκαν από το Σύνταγμα σε γενικές γραμμές τηρήθηκαν με αποτέλεσμα να έχουμε την πιο μακρά περίοδο ομαλής λειτουργία της Πολιτείας. Σταματήσαμε να έχουμε διαμάχες για την αυθεντικότητα των εκλογών, για το ποιος τις κέρδισε ή ποιος πρέπει να διοριστεί πρωθυπουργός και γενικά λειτουργούσαμε, τουλάχιστον τυπικά, σαν όλες τις δυτικοευρωπαϊκές δημοκρατίες.

Παρ' όλα αυτά, δεν αποφύγαμε και πάλι μια νέα υπαρξιακή κρίση. Τη λέω υπαρξιακή διότι, όπως και οι πριν από τη Μεταπολίτευση κρίσεις, δεν απειλεί απλώς την ευημερία μας αλλά θέτει υπό αμφισβήτηση τη θέση μας στην Ευρώπη και τον κόσμο• μας κάνει να συζητάμε ποιοι είναι οι σύμμαχοι και οι φίλοι μας• θέτει εκ των πραγμάτων ζητήματα εθνικής κυριαρχίας. Η ειρωνεία είναι ότι μόλις λίγα χρόνια πριν λέγαμε με περισσή οίηση ότι εμείς δεν είμαστε μέρος του προβλήματος στα Βαλκάνια, ο πιο άχρηστος πρωθυπουργός που είχαμε, δε, με ύφος χιλίων καρδιναλίων έδινε συμβουλές στην Τουρκία τι πρέπει να κάνει για να μπει στην ΕΕ. Εδώ και τρία χρόνια βρισκόμαστε - σχεδόν σε καθημερινή βάση - στα πρωτοσέλιδα όλων των μέσων ενημέρωσης, είμαστε χωρίς αμφιβολία ένα από τα προβλήματα του κόσμου ολόκληρου.
Η κοινωνία που δημιουργήσαμε είναι σε αδιέξοδο και βιώνουμε μια νέα υπαρξιακή κρίση που, όμως, διαφέρει από τις προηγούμενες όχι ως προς το βάθος ή την οξύτητα αλλά ως προς το γενικό πλαίσιο που διαμορφώθηκε. Ενώ οι προηγούμενες ήταν κρίσεις αναζήτησης της Δημοκρατίας, αυτή εδώ είναι κρίση εφαρμογής της Δημοκρατίας.

Περισσότερα

All Three Branches of Government Are Acting Above the Law

by Andrew Napolitano

Reason
July 19, 2012

The greatest distinguishing factor between countries in which there is some freedom and those where authoritarian governments manage personal behavior is the Rule of Law. The idea that the very laws that the government is charged with enforcing could restrain the government itself is uniquely Western and was accepted with near unanimity at the time of the creation of the American Republic. Without that concept underlying the exercise of governmental power, there is little hope for freedom.

The Rule of Law is a three-legged stool on which freedom sits. The first leg requires that all laws be enacted in advance of the behavior they seek to regulate and be crafted and promulgated in public by a legitimate authority. The goal of all laws must be the preservation of individual freedom. A law is not legitimate if it is written by an evil genius in secret or if it punishes behavior that was lawful when the behavior took place or if its goal is to solidify the strength of those in power. It also is not legitimate if it is written by the president instead of Congress.

The second leg is that no one is above the law and no one is beneath it. Thus, the law's restraints on force and fraud need to restrain everyone equally, and the law's protections against force and fraud must protect everyone equally. This leg removes from the discretion of those who enforce the law the ability to enforce it or to afford its protections selectively. This principle also requires that the law enforcers enforce the law against themselves. Of course, this was not always the case. In 1628, the British Parliament spent days debating the question "Is the king above the Rule of Law, or is the Rule of Law above the king?" Thankfully, the king lost -- but only by 10 votes out of several hundred cast.

The third leg of the Rule of Law requires that the structures that promulgate, enforce and interpret law be so fundamental -- Congress writes the laws, the president enforces the laws, the courts interpret the laws -- that they cannot be changed retroactively or overnight by the folks who administer them. Stated differently, this leg mandates that only a broad consensus can change the goals or values or structures used to implement the laws; they cannot be changed by atrophy or neglect or crisis.

More

James Madison and the Making of America

Kevin R. C. Gutzman

reviewed by Scott Douglas Gerber

Law & Politics Book Review
July 2012

Kevin R. C. Gutzman, Professor of History at Western Connecticut State University, has written a fine single volume political biography of James Madison. There are a lot of books about Madison – too many, perhaps – but Gutzman provides a splendid account of Madison’s long and distinguished public life. The principal lessons I took from Gutzman’s tome are how much Madison contributed to the history of the United States and how modest Madison was about his contributions. I already knew the first lesson. The second was interesting to learn. Gutzman concludes his book by comparing Madison’s grave to that of his mentor Thomas Jefferson:

One finds at Madison’s grave that here, as in so much else, he differed markedly from his great friend who now lies buried twenty miles away. There is no stone inscribed with Madison’s preferred titles from among the long list he had earned, including Co-Author of the Constitution, Author of the Bill of Rights, Co-Author of The Federalist, Co-Author of the Virginia Declaration of Rights, Founder of the Republican Party, Author of the Virginia Resolutions of 1798 and Report of 1800, Rector of the University of Virginia, President of the American Colonization Society, and Sponsor of the Virginia Statute for Religious Freedom – not to mention all the political offices he held, mostly to great effect (p.362).

It is an impressive feat that Gutzman manages to cover so much ground in 363 pages of text. His book is divided into eight chapters. Several of the chapters describe events that are very familiar to students of the American Founding: Madison’s leading role in the Philadelphia Convention of 1787 that produced the U.S. Constitution (chapter 3), his magnificent contributions to The Federalist during the ratification debates of 1787-1788 (chapter 4), and his shepherding of the Bill of Rights through the First Congress in 1789 (a substantial portion of chapter 6). To borrow a lawyer’s term of art, some of the other chapters served to “refresh my recollection” about events that I had not thought seriously about since college, such as Madison’s supervision of the Louisiana Purchase as Jefferson’s secretary of state, the quagmire during his own presidency that was the War of 1812, and the groundbreaking ceremonial role that his wife Dolley played as First Lady of the United States, both during the presidency of the widower Jefferson and, of course, of Madison himself. The fact that so much of Gutzman’s story is a familiar one is not meant as a criticism: Gutzman’s goal was to write an effective trade book about Madison and he has succeeded nicely.

More