Η βία εναντίον της Δημοκρατίας

του Σταύρου Τσακυράκη

Books' Journal
Νοέμβριος 2012

Όλοι οι θεωρητικοί θιασώτες της βίας έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: είναι όλοι εχθροί της δημοκρατίας. Αρνούνται τα δύο θεμελιώδη χαρακτηριστικά της: την ίση συμμετοχή του καθενός και την αρχή της πλειοψηφίας. Στα απολυταρχικά καθεστώτα δεν τίθεται θέμα ίσης συμμετοχής ούτε φυσικά πλειοψηφίας. Η επιβολή και η βία είναι συστατικά στοιχεία της υφής αυτών των καθεστώτων, αφού πάνω σε αυτά στηρίζεται η εξουσία.

Τα απολυταρχικά καθεστώτα, βεβαίως, δεν μπορούν να έχουν αξίωση υπακοής από τους πολίτες. Την υπακοή την επιβάλλουν διά της βίας, αναγκασμένα να κυβερνούν σύμφωνα με τις συμβουλές του Μακιαβέλλι, διά πυρός και σιδήρου. Στα καθεστώτα αυτά, το δίλημμα του Σωκράτη στον Κρίτωνα «ή πείθεις ή υπακούς» δεν ισχύει, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν υπάρχει δυνατότητα πειθούς. Η ανυπακοή των πολιτών, η αντίσταση και η χρήση βίας μπορεί να θέτουν άλλου τύπου ηθικές ανησυχίες σε όποιον αντιστέκεται (π.χ. τη διακινδύνευση της ζωής αθώων πολιτών), δεν θέτουν, πάντως, ζήτημα υποχρέωσης υπακοής.

Στη δημοκρατία, όμως, το σωκρατικό «ή πείθεις ή υπακούς» δεν είναι εύκολο να παραμεριστεί. Αν αποδέχεται κανείς τη λειτουργία της δημοκρατίας, ποια δικαιολογία μπορεί να έχει για κάθε μορφή ανυπακοής, πόσω μάλλον για τη χρήση βίας; Τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως, κάθε πράξη ανυπακοής συνιστά ευθεία περιφρόνηση των βασικών αρχών της δημοκρατίας. Όταν αρνούμαι να εφαρμόσω έναν νόμο επειδή διαφωνώ με τις ρυθμίσεις του, περιφρονώ το δικαίωμα των άλλων πολιτών να έχουν λόγο επί του θέματος και, φυσικά, την αρχή της πλειοψηφίας. Ποια απάντηση έχω αν οι νόμοι με ρωτήσουν «πώς την καταλαβαίνεις αυτή την ανυπακοή, μπορεί μια δημοκρατική πολιτεία να λειτουργήσει αν οι πολίτες αρνούνται να εφαρμόσουν τους νόμους; Ή μήπως απαιτείς μόνο για τον εαυτό σου το προνόμιο να υπακούς μόνον όταν συμφωνείς;»

Όσοι δεν συντάσσονται με τους εχθρούς της δημοκρατίας επιχειρούν να δικαιολογήσουν την ανομία προβάλλοντας δύο επιχειρήματα. Το πρώτο συνίσταται στον ισχυρισμό ότι η δημοκρατία δεν λειτουργεί ικανοποιητικά (δημοκρατία είναι αυτή που έχουμε, λένε). Το δεύτερο, ότι η πλειοψηφία δεν αποφασίζει για τα πάντα (δεν θα αποφασίσει με ποιον θα κοιμηθώ το βράδυ) και υπονοούν ότι κακώς θέσπισε τη ρύθμιση που αρνούνται να εφαρμόσουν. Τα επιχειρήματα αυτά φαίνεται να αποδέχονται ότι, γενικά, σε μια δημοκρατία, υπάρχει υποχρέωση υπακοής, αλλά την αρνούνται είτε σε μια δεδομένη περίοδο επειδή ταυτίζουν το καθεστώς που επικρατεί με απολυταρχισμό, είτε περιορισμένα, με αφορμή μια συγκεκριμένη ρύθμιση.

Περισσότερα