Why talk about global justice on the anniversary of 9/11?

by Martha Nussbaum

The Chronicle of Higher Education
August 7, 2011

Well, why not? It is a day when people, immersed in busy lives, may actually stop to think in ways that they usually don't. So why not talk about a vitally important topic that usually occupies too little of most people's time? Indeed, shortly after September 11, 2001, I wrote that it might be that disaster itself that would force people's imaginations outward, getting Americans, often so insular, to learn more about the developing world and its problems, since now those other parts of the world had impinged on our own safety.

But here are two discouraging facts about the moral imagination: It is typically narrow, focused on people and things that affect one's own daily life. And it is easily engaged by sensational singular events, rather than by long-term mundane patterns. Adam Smith, in The Theory of Moral Sentiments, drew attention to both defects when he talked about how an earthquake in China would initially arouse great compassion in a "man of humanity" in Europe—until daily life returned with its predictable self-focused events and that same man found himself caring more about a pain in his own finger than about the deaths of a million people he had never met.

By now we know that Smith was right. Studies of our primate heritage (especially by Frans de Waal of Emory University) have shown that the capacity for compassion is one that we share with a number of species. Meanwhile, studies of human infants (particularly by Paul Bloom of Yale University) have demonstrated that from a very early age we are adept "mind readers," able to see the world from someone else's viewpoint. But, like apes, we humans typically deploy our compassion narrowly, with favoritism to ourselves and our circle of relations. And a disaster befalling some particular person whom we vividly imagine often has more force in guiding behavior than a general principle about who is worthy of help and when.

More

The Menace Within

by Romesh Ratnesar

Stanford Magazine
July/August 2011

What happened in the basement of the psych building 40 years ago shocked the world. How do the guards, prisoners and researchers in the Stanford Prison Experiment feel about it now?

It began with an ad in the classifieds.

Male college students needed for psychological study of prison life. $15 per day for 1-2 weeks. More than 70 people volunteered to take part in the study, to be conducted in a fake prison housed inside Jordan Hall, on Stanford's Main Quad. The leader of the study was 38-year-old psychology professor Philip Zimbardo. He and his fellow researchers selected 24 applicants and randomly assigned each to be a prisoner or a guard.

Zimbardo encouraged the guards to think of themselves as actual guards in a real prison. He made clear that prisoners could not be physically harmed, but said the guards should try to create an atmosphere in which the prisoners felt "powerless."

The study began on Sunday, August 17, 1971. But no one knew what, exactly, they were getting into.

Forty years later, the Stanford Prison Experiment remains among the most notable—and notorious—research projects ever carried out at the University. For six days, half the study's participants endured cruel and dehumanizing abuse at the hands of their peers. At various times, they were taunted, stripped naked, deprived of sleep and forced to use plastic buckets as toilets. Some of them rebelled violently; others became hysterical or withdrew into despair. As the situation descended into chaos, the researchers stood by and watched—until one of their colleagues finally spoke out.

More

Death Penalty, Still Racist and Arbitrary

by David R. Dow

New York Times
July 8, 2011

Last week was the 35th anniversary of the return of the American death penalty. It remains as racist and as random as ever.

Several years after the death penalty was reinstated in 1976, a University of Iowa law professor, David C. Baldus (who died last month), along with two colleagues, published a study examining more than 2,000 homicides that took place in Georgia beginning in 1972. They found that black defendants were 1.7 times more likely to receive the death penalty than white defendants and that murderers of white victims were 4.3 times more likely to be sentenced to death than those who killed blacks.

What became known as the Baldus study was the centerpiece of the Supreme Court’s 1987 decision in McCleskey v. Kemp. That case involved a black man, Warren McCleskey, who was sentenced to die for murdering a white Atlanta police officer. Mr. McCleskey argued that the Baldus study established that his death sentence was tainted by racial bias. In a 5-to-4 decision, the Supreme Court ruled that general patterns of discrimination do not prove that racial discrimination operated in particular cases.

More

Το Θεσμικό Έλλειμμα

του Αριστείδη Χατζή

Φύλλα Ελευθερίας
Forum για την Ελλάδα
Ιούνιος 2011

Κατέβασε το κείμενο σε PDF

Η Ελλάδα βρίσκεται στο μέσο της χειρότερης πολιτικής, οικονομικής και θεσμικής κρίσης μετά την μεταπολίτευση. Η κρίση είναι κυρίως οικονομική αλλά είναι και πολιτική, καθώς προφανώς θα οδηγήσει μεσοπρόθεσμα στο ριζικό μετασχηματισμό του κομματικού συστήματος που διαχειρίστηκε την Ελληνική δημοκρατία τα τελευταία 35 χρόνια. Η οικονομική και η πολιτική κρίση όμως αποτελούν τα συμπτώματα της πολύ σοβαρότερης θεσμικής κρίσης.

Μια επιδερμική προσέγγιση της θεσμικής κρίσης θα την απέδιδε στην απίσχναση της πολιτικής νομιμοποίησης, στην απαξίωση θεσμών όπως το κοινοβούλιο, η κυβέρνηση, η παιδεία, ακόμα και η δικαιοσύνη. Πρόκειται όμως και πάλι για τα εμφανή συμπτώματα μιας βαθύτερης θεσμικής κρίσης που συνοδεύει την ελληνική πολιτεία από την ίδρυσή της. Η κρίση αυτή οφείλεται στην θεσμική ανωριμότητα της ελληνικής κοινωνίας.

Η θεσμική ανωριμότητα, για τους σκοπούς αυτού του σύντομου κειμένου, ορίζεται απλά ως υπανάπτυξη των θεσμών. Πριν συνεχίσουμε θα πρέπει να δώσουμε κάποιες απαραίτητες διευκρινίσεις και να κάνουμε κάποιες θεμελιώδεις διακρίσεις.

Οι θεσμοί (με την στενή έννοια του όρου που θα χρησιμοποιήσουμε εδώ) είναι σύνολα κανόνων που σκοπό έχουν να ρυθμίσουν τη συμπεριφορά των ατόμων μέσα σε μία μικρή κοινότητα αλλά και σε μια μεγάλη κοινωνία. Μπορεί να συνδέονται ή όχι με την κοινωνική ηθική, τη θρησκεία, ή κάποια ιδεολογία αλλά ο βασικός σκοπός τους είναι ένας: η επίτευξη της ομαλής συμβίωσης και της κοινωνικής ευημερίας. Ένα θεσμικό πλαίσιο που δεν εξασφαλίζει ένα από τα δύο είναι βέβαιο ότι θα αποτύχει.

Οι θεσμοί μπορεί να είναι τυπικοί θεσμοί (formal institutions) που έχουν τη μορφή των τεθειμένων κανόνων δικαίου. Το Σύνταγμα, οι νόμοι και τα κανονιστικά διατάγματα αποτελούν τέτοιου είδους τυπικούς θεσμούς που ουσιαστικά μετουσιώνουν σε κανόνες δικαίου τις επιλογές μιας συγκεκριμένης χρονικά και τοπικά κοινωνίας (ή τουλάχιστον των εκλεγμένων εκπροσώπων της).

Υπάρχουν όμως και οι άτυποι θεσμοί (informal institutions), κυρίως κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς (social norms), που αποτελούν το απαραίτητο υπόβαθρο για να λειτουργήσουν οι τυπικοί θεσμοί. Οι κανόνες αυτοί δεν πηγάζουν από τη νομοθετική διαδικασία. Διαμορφώνονται μέσα στην κοινωνία, ιδίως όταν υπάρχει απουσία τυπικών θεσμών ή όταν οι τυπικοί θεσμοί δεν φαίνεται να επιλύουν αποτελεσματικά τα κοινωνικά προβλήματα. Η κοινωνία αντιδρά στην αταξία που προκαλούν οι ελλιπείς ή προβληματικοί τυπικοί θεσμοί δημιουργώντας μία «αυθόρμητη τάξη» (spontaneous order) κατά τον F.A. Hayek που διασφαλίζει την ομαλή συμβίωση και ενισχύει την κοινωνική ευημερία.

Βέβαια τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά στην πραγματικότητα όσο φαίνονται στη θεωρία. Πολλές φορές η κοινωνία αργεί πολύ να εμφανίσει τους άτυπους θεσμούς ή αυτοί που εμφανίζει δεν επιλύουν τα προβλήματα και ίσως δημιουργούν χειρότερα. Σε αρκετές περιπτώσεις θεσμοί που ήταν κάποτε αποτελεσματικοί έχουν γίνει παρωχημένοι και πλέον δεν μπορούν να επιτελέσουν τον ρόλο τους αλλά αποτελούν μάλλον τροχοπέδη.

Μία τέτοιου είδους προβληματική περίπτωση είναι και η ελληνική. Εδώ το πρόβλημα είναι το σοβαρό θεσμικό έλλειμμα και σε τυπικούς και σε άτυπους θεσμούς.

Καταρχήν υπάρχει σοβαρό έλλειμμα στους τυπικούς θεσμούς ή μάλλον σε αποτελεσματικούς τυπικούς θεσμούς. Η Ελλάδα δεν διαθέτει το κατάλληλο νομικό πλαίσιο για την οικονομική ανάπτυξη. Το πλαίσιο αυτό περιλαμβάνει την προστασία της ιδιοκτησίας, την εφαρμογή των συμβάσεων, την αποτελεσματική λειτουργία της δικαιοσύνης, τις θεσμικές λύσεις στις αποτυχίες των αγορών, τα κίνητρα για επενδύσεις, την υψηλή ποιότητα του ρυθμιστικού περιβάλλοντος, την ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας και κυρίως την καταπολέμηση της διαφθοράς.

Φυσικά υπάρχει πλήθος νόμων και διατάξεων που υποτίθεται ότι επιχειρούν να πετύχουν όλα τα παραπάνω. Όμως αυτό το νομικό πλαίσιο συνήθως είναι απαρχαιωμένο ή βασίζεται σε σκουριασμένες ιδεολογίες και αντιλήψεις. Το παράδειγμα των κανόνων που ρυθμίζουν την ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα και ιδιαίτερα το πατερναλιστικό και συντηρητικό άρθρο 16 του Συντάγματος, αποτελούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Αλλά ακόμα και στην περίπτωση που το θεσμικό πλαίσιο είναι επαρκές, οι στόχοι του δεν επιτυγχάνονται αυτόματα. Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα οι νομικοί έχουν μάθει να ξεχωρίζουν το δίκαιο των βιβλίων από το δίκαιο της πράξης (law in books / law in action κατά τον χρήσιμο διαχωρισμό του μακροβιότερου κοσμήτορα της Νομικής Σχολής του Harvard, Roscoe Pound). Δεν έχει σημασία τι νόμους έχεις, πόσο πλήρεις είναι, ποια είναι η νομοτεχνική ποιότητά τους. Αυτό που μετράει είναι αν εφαρμόζονται και πώς εφαρμόζονται. Αυτό που πραγματικά ισχύει (και όχι αυτό που υποτίθεται ότι πρέπει να ισχύει) είναι το πραγματικό δίκαιο, το δίκαιο της πράξης.

Αν δούμε για παράδειγμα τη νομοθεσία που προσπαθεί να περιορίσει και να καταπολεμήσει τη διαφθορά στην Ελλάδα και να εξασφαλίσει συνθήκες αξιοκρατίας, υγιούς ανταγωνισμού και περιορισμού της προσοδοθηρίας (rent-seeking) θα αντιληφθούμε γιατί ο συνδυασμός ενός αναποτελεσματικού θεσμικού πλαισίου και της ακόμα αναποτελεσματικότερης εφαρμογής του οδηγούν στην ελληνική εκδοχή του «δικαίου της πράξης» που πολλές φορές ταυτίζεται ακόμα και με την ανομία.

Ενώ πιο πάνω υπονοήσαμε ότι ο ρόλος των άτυπων θεσμών είναι καταρχήν επικουρικός, στην πραγματικότητα είναι όχι μόνο πρωταγωνιστικός αλλά και καθοριστικός για την ανάπτυξη των τυπικών θεσμών. Οι κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, η εμπιστοσύνη (trust), το κοινωνικό κεφάλαιο (social capital) δημιουργούν το απαραίτητο θεσμικό υπόστρωμα για να λειτουργήσει το δίκαιο. Ακόμα και το πιο αποτελεσματικό δίκαιο των συμβάσεων δεν μπορεί να διασφαλίσει την ομαλή λειτουργία της αγοράς που δεν βασίζεται στην εμπιστοσύνη και δεν αξιολογεί υψηλά την «καλή φήμη» (reputation) που αποκτάται από την καλή συναλλακτική συμπεριφορά. Ακόμα και το πιο προωθημένο και σύγχρονο συνταγματικό δίκαιο δεν μπορεί να διασφαλίσει το κράτος δικαίου αν δεν βασίζεται σε μία παράδοση κοινωνίας πολιτών (civil society) – που δυστυχώς στην Ελλάδα απουσιάζει.

Το επίπεδο των άτυπων θεσμών στην Ελλάδα είναι παρατηρήσιμο ακόμα και δια γυμνού οφθαλμού (χωρίς δηλαδή να είναι απαραίτητη η χρήση των εργαλείων που προσφέρουν οι κοινωνικές επιστήμες για να εντοπισθούν οι θεσμικές στρεβλώσεις). Ο τρόπος οδήγησης, παρκαρίσματος, ο σεβασμός των οδηγών προς τους πεζούς, η συνολική οδική συμπεριφορά στην Ελλάδα σε σχέση με εκείνη στις χώρες της δυτικής Ευρώπης αποτελεί μια από τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις όπου η θεσμική ανωριμότητα φτάνει στο ακραίο παράδειγμα της απουσίας ακόμα και των απολύτως απαραίτητων κανόνων συντονισμού (coordination). Ένα διαφορετικό παράδειγμα (αλλά όμοιο στην ουσία του) αποτελεί ο τρόπος (κατά)χρήσης των δημόσιων αγαθών ενώ δεν μπορεί κανείς να μην αναφέρει και πάλι το παράδειγμα της διαφθοράς όπου η κοινωνική ανοχή απέναντί της εξασφαλίζει την σχεδόν καθολική και αυτόματη συμμετοχή.

Μια κοινωνία όμως που πάσχει θεσμικά είναι μια κοινωνία που δεν μπορεί να δράσει συλλογικά. Αυτό σημαίνει ότι η Ελληνική κοινωνία βρίσκεται ουσιαστικά σε μια Χομπσιανού τύπου «κατάσταση της φύσης» (state of nature), όπου ο καθένας αντιμετωπίζει τον άλλο ως εχθρό του, σε μια κατάσταση αέναου διλήμματος του φυλακισμένου. Σ’ αυτή την κατάσταση, ό,τι και να κάνουν οι άλλοι, εσένα σε συμφέρει να επιδιώξεις μυωπικά το δικό σου στενό προσωπικό συμφέρον. Βέβαια στο τέλος θα βγεις κι εσύ χαμένος – αλλά δεν υπάρχει άλλη καλύτερη εναλλακτική - είναι η «κυρίαρχη στρατηγική» (dominant strategy). Για να ξεπεράσεις το δίλημμα θα πρέπει να έχεις την απαραίτητη ωριμότητα που θα σε υποχρεώσει να βλέπεις μακροπρόθεσμα και να αντιμετωπίζεις τα άτομα δίπλα σου όχι ως ευκαιριακούς ανταγωνιστές ή πιθανά θύματα αλλά ως μακροχρόνιους συνεργάτες.

Το δίλημμα του φυλακισμένου αποτελεί τη μεγαλύτερη αποτυχία του μηχανισμού της «αόρατης χειρός» (invisible hand) που οδηγεί την κοινωνία στην αυτορρύθμιση και την αύξηση της κοινωνικής ευημερίας παρά το ότι τα άτομα φέρονται εγωιστικά. Στις περιπτώσεις διλήμματος φυλακισμένου όμως η αδυναμία συντονισμού και η απουσία συνεργασίας οδηγεί όχι μόνο σε μείωση της κοινωνικής ευημερίας αλλά σε μείωση της ατομικής ευημερίας όλων των εμπλεκομένων (είναι δηλαδή από τη φύση του ένα παίγνιο αρνητικού αθροίσματος). Η μοναδική λύση στις καταστάσεις διλήμματος φυλακισμένου αλλά και στο γενικότερο πρόβλημα της συλλογικής επιλογής (collective action) είναι καταρχήν η ανάδυση άτυπων θεσμών και αν χρειαστεί η δημιουργία τυπικών θεσμών.

Οι ιστορικοί λόγοι για τους οποίους η ανάδυση άτυπων θεσμών στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από σημαντική υστέρηση αλλά και οι λόγοι για τους οποίους οι άτυποι θεσμοί που αναδύονται δεν αποτελούν αποτελεσματικούς κοινωνικούς κανόνες αλλά θεσμούς που μετατρέπουν τη διατομική σύγκρουση σε σύγκρουση διανεμητικών συσπειρώσεων στα πλαίσια μιας κατακερματισμένης κοινωνίας δεν μπορούν να συζητηθούν σε ένα σύντομο κείμενο όπως αυτό. Άλλωστε προφανώς η εξήγηση δεν είναι τόσο εύλογη, ούτε μπορεί να αναχθεί αποκλειστικά σε ιστορικές αιτίες.

Φυσικά το κρίσιμο ερώτημα έχει να κάνει με τον αν και με ποιους τρόπους μια κοινωνία μπορεί να ωριμάσει θεσμικά και στη συγκεκριμένη περίπτωση με ποιους τρόπους μπορεί να το πετύχει αυτό η Ελλάδα.

Προφανώς δεν υπάρχει συνταγή που να εγγυάται επιτυχία, ούτε είναι αποτελεσματική πάντοτε η μεταφορά επιτυχημένων θεσμών. Σε μια θεσμικά ανώριμη χώρα δεν μπορείς να εισάγεις θεσμούς που λειτουργούν ικανοποιητικά σε θεσμικά ώριμες χώρες αλλά μόνο θεσμούς που είναι κατάλληλοι γι’ αυτή. Δηλαδή θεσμούς που λαμβάνουν υπόψη τη θεσμική ανεπάρκεια και απευθύνονται σε πολίτες και αξιωματούχους με χαμηλό βαθμό θεσμικής ωριμότητας.

Ας δούμε ένα παράδειγμα: δεν νομίζω να υπάρχει δημόσιος ή ιδιωτικός φορέας στον κόσμο που να προσλαμβάνει ένα στέλεχος ή και απλό υπάλληλο χωρίς προφορική συνέντευξη. Πέραν της επιβεβαίωσης των στοιχείων του βιογραφικού η συνέντευξη δίνει την ευκαιρία να γνωρίσεις πολύ καλύτερα την προσωπικότητα του μελλοντικού σου συνεργάτη απ’ ότι μια έντυπη αίτηση. Γι’ αυτό σχεδόν παντού η σχετική βαθμολογία είναι αποφασιστική για την πρόσληψη. Αλλά η προφορική συνέντευξη ως κριτήριο επιλογής ταιριάζει σε ώριμες θεσμικά κοινωνίες. Σε κοινωνίες ανώριμες θεσμικά, όπως η ελληνική, η συνέντευξη εξελίχθηκε σ’ αυτό που όλοι προέβλεψαν: σε παραθυράκι πελατειακών σχέσεων. Προφανώς λοιπόν η προφορική συνέντευξη δεν θα πρέπει να συγκαταλέγεται στους τρόπους επιλογής των δημοσίων υπαλλήλων στην Ελλάδα. Αντίθετα οι αυστηρές, τυπολατρικές, σχεδόν αυτοματοποιημένες διαδικασίες τύπου ΑΣΕΠ είναι κατάλληλες για την ελληνική πραγματικότητα.

Οι κανόνες που έχουν τη μορφή γενικών ρητρών (legal standards) και που παρέχουν διακριτική ευχέρεια είναι προφανώς ποιοτικά καλύτεροι στις περισσότερες περιπτώσεις. Οι ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές και η υπερεκνομίκευση δημιούργησαν αποπνικτικές συνθήκες στα δίκαια των πιο ανεπτυγμένων χωρών. Ταυτόχρονα, η εμπέδωση των δημοκρατικών διαδικασιών, της διάκρισης των εξουσιών και κυρίως της φιλελεύθερης δημοκρατικής κουλτούρας επέτρεψαν την ευεργετική χρήση τους, απαλλαγμένης σε μεγάλο βαθμό από το κόστος τυχόν αυθαιρεσιών. Οι γενικές ρήτρες είναι κατάλληλες για ώριμες (πολιτικά, νομικά και κοινωνικά) κοινωνίες. Προσφέρουν στο νομικό τους σύστημα την απαραίτητη ευελιξία, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια δικαίου και την πολιτική ισονομία.

Η Ελλάδα όμως δεν είναι μια από τις ώριμες κοινωνίες. Η απουσία κανόνων δεοντολογίας σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, η αναξιοπιστία της δημόσιας διοίκησης, η ιδιωτική ανεξέλεγκτη αυθαιρεσία και η κουλτούρα της διαφθοράς, αλλά και η αναγκαιότητα θεσμών όπως το ΑΣΕΠ ή οι πανελλήνιες εξετάσεις για την εισαγωγή στα ΑΕΙ, το υποδηλώνουν. Έτσι, η έλλειψη γενικά αποδεκτών και σεβαστών κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς καθιστά αναγκαίους τους αυστηρούς κανόνες. Η σταθερή εφαρμογή τους και η απαρέγκλιτη τήρησή τους μπορεί να οδηγήσει κάποτε σε μια θεσμική κουλτούρα που θα μπορεί να διαχειριστεί γενικές ρήτρες.

Ένας άλλος τρόπος απεμπλοκής από τον φαύλο κύκλο που δημιουργούν οι καταστάσεις διλήμματος του φυλακισμένου είναι μετά από σοβαρές πολιτικές και οικονομικές κρίσεις. Το σοκ που δημιουργεί στο σύστημα ένα φαινόμενο όπως αυτό της παγκοσμιοποίησης, που απαξιώνει και διαβρώνει απολιθωμένες πρακτικές και καθιστά ιδιαίτερα ζημιογόνους θεσμούς που μέχρι πρόσφατα γίνονταν ανεκτοί λόγω της αδράνειας, αποτελεί ένα καλό παράδειγμα.

Κινδυνεύοντας να εμπλακούμε σε μια συζήτηση που ξεκίνησαν οι αφελείς και εντυπωσιακά αντιεπιστημονικές απόψεις της Ναόμι Κλάιν, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε την ευεργετική επίδραση που μπορεί να έχει μία σοβαρή κρίση σε μια κοινωνία που μαστίζεται από θεσμικές σκληρώσεις, καιροσκοπικές πρακτικές και απαξιωμένες ιστορικά ιδεοληψίες. Είναι χαρακτηριστικό και το εξής: τη θεωρία συνωμοσίας της Ναόμι Κλάιν που βλέπει πίσω από κάθε κρίση τον δάκτυλο μίας ανθρωπομορφικής αλλά και μεταφυσικών διαστάσεων παγκόσμιας τάξης, δέχτηκαν στην Ελλάδα με ανακούφιση οι φορείς των πλέον συντηρητικών, αντιδραστικών και ξεπερασμένων αντιλήψεων.

Η τρίτη πιθανή λύση στη θεσμική ανωριμότητα εμπλέκει τη νέα θεωρία των οικονομικών των θεσμών. Η θεωρία αυτή βασίζεται στο γνωστό θεώρημα (Coase theorem) του νομπελίστα Οικονομολόγου Ronald Coase και πρωτοτυπεί ως προς το εξής (σε σχέση με τα παραδοσιακά οικονομικά): θεωρεί τους θεσμούς όχι περιορισμούς αντίστοιχους των φυσικών περιορισμών αλλά αντίθετα εργαλεία για την οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση της κοινωνικής ευημερίας. Στα πλαίσια των σχετικών θεωριών προτείνονται λύσεις που περιλαμβάνουν από συνταγματικές μεταρρυθμίσεις (συνταγματική κατοχύρωση του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού, συστήματα ελέγχων και ισορροπιών, θεσμικές δεσμεύσεις που καταπολεμούν την προσοδοθηρία και τη διαφθορά) έως απλές ρυθμίσεις που έχουν σκοπό να δημιουργήσουν ισχυρά κίνητρα για την εφαρμογή των κανόνων δικαίου και να αποτρέψουν συμπεριφορές λαθρεπιβάτη.

Είναι φανερό ότι η Ελλάδα, στο χειρότερο στάδιο της μεταπολιτευτικής της πορείας, έχει τουλάχιστον την τελευταία ευκαιρία που επιβάλλει ο ίλιγγος της αβύσσου. Αν αυτή η τελευταία ευκαιρία δεν περιλαμβάνει μια ριζική θεσμική μεταρρύθμιση, είναι απολύτως βέβαιο ότι το περισσότερο που θα καταφέρει θα είναι η ψευδαίσθηση ενός στέρεου εδάφους που στην πραγματικότητα όμως είναι κινούμενη άμμος.


Κατέβασε το κείμενο σε PDF

Τα Φύλλα Ελευθερίας στο Facebook

Εδώ θα βρείτε την ιστοσελίδα του Forum για την Ελλάδα και εδώ την σελίδα του στο Facebook.

Εδώ θα βρείτε ένα σχετικό επιστημονικό άρθρο (για τους τυπικούς και άτυπους θεσμούς στην Αρχαία Αθήνα) που έγραψα με τον συνάδελφο Τάσο Καραγιάννη, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Μπορείτε να το κατεβάσετε δωρεάν από εδώ.

Αναθεώρηση του Συντάγματος μέσω δημοψηφίσματος;

του Προκόπη Παυλόπουλου

Καθημερινή
27 Ιουνίου 2011

Οι νεφελώδεις αναφορές του πρωθυπουργού στην προσεχή αναθεώρηση του Συντάγματος, κατά την ομιλία του στη Βουλή -την 19/6/2011- με την ευκαιρία της έναρξης της συζήτησης για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στη μετ’ ανασχηματισμόν κυβέρνησή του, δημιουργούν εύλογα ερωτήματα ως προς το τι εννοούσε, αλλά και πόσο το εννοούσε ο κ. Γ. Παπανδρέου. Ειδικότερα, οι αναφορές αυτές αφήνουν να φανεί ότι ο πρωθυπουργός σχεδιάζει δρομολόγηση -αμέσως ή εμμέσως- της διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος μέσω δημοψηφίσματος. Τι άλλο, άραγε, μπορεί να σηματοδοτεί η καταληκτική του πρόταση «δηλαδή, το φθινόπωρο, να πάμε σε δημοψήφισμα για τις μεγάλες αλλαγές σ’ αυτόν τον τόπο»; Ομως οι διαφαινόμενοι σχεδιασμοί και αυτοσχεδιασμοί του κ. πρωθυπουργού είναι συνταγματικώς παντελώς αστήρικτοι και θεσμικώς εξαιρετικά επικίνδυνοι για τους εξής λόγους:

Αν ο κ. Γ. Παπανδρέου υπονοεί ότι η κυβερνητική πλειοψηφία θ’ αναλάβει πρωτοβουλία αναθεώρησης του Συντάγματος ευθέως μέσω δημοψηφίσματος, πρέπει ν’ αντιληφθεί πως τούτο συνιστά ευθεία παραβίαση του Συντάγματος -η οποία μάλιστα αγγίζει τα όρια της κατάλυσής του, κατά την έννοια του άρθρου 120 παρ. 2 επ.- συγκεκριμένα δε πρωτίστως του άρθρου 110 και, συνακόλουθα, του άρθρου 44 παρ. 2. Για να γίνω σαφέστερος:

Α. Αναθεώρηση του Συντάγματος μπορεί να γίνει μόνο κατά τις διατάξεις του άρθρου 110 του Συντάγματος και, κατ’ ακολουθία, μόνο με τήρηση όλων των όρων και προϋποθέσεων που προβλέπουν οι διατάξεις αυτές. Τόσον από πλευράς χρόνου εκκίνησης της διαδικασίας όσο και από πλευράς ουσίας της όλης αναθεώρησης. Αρα η επόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος μπορεί να ξεκινήσει -λόγω του ότι η προηγούμενη τελείωσε τον Ιούνιο του 2008 και απαιτείται μεταξύ δύο αναθεωρήσεων πενταετία- τον Ιούνιο του 2013 και να ολοκληρωθεί, μετά την παρεμβολή εθνικών εκλογών, από τη Βουλή η οποία τότε θα προκύψει.

Επισημαίνεται πως το άρθρο 110 συνθέτει τη sedes materiae του Συντάγματος, δεδομένου ότι από αυτό προκύπτει ο -συστατικός της θεσμικής πεμπτουσίας του- αυστηρός χαρακτήρας του. Ητοι η αδυναμία τροποποίησής του με διατάξεις υποδεέστερης τυπικής ισχύος. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ιδίως το άρθρο 110 περιλαμβάνεται, από την ίδια του τη φύση, στις μη αναθεωρητέες διατάξεις του Συντάγματος.

Αναγκαία απόληξη των ως άνω συλλογισμών είναι, λοιπόν, το ότι αναθεώρηση του Συντάγματος μέσω δημοψηφίσματος συνιστά ευθεία και κραυγαλέα παραβίαση του άρθρου 110, κυρίως διότι θα οδηγούσε και σε -ούτως ή άλλως εντελώς απαγορευμένη- αναθεώρηση των μη αναθεωρητέων διατάξεων του άρθρου αυτού.

Περισσότερα

The Fear of Reason: In defense of rational argument

by Leon Wieseltier

New Republic
June 23, 2011

“I just want to point out,” declared the student at the far end of the seminar table, “that when Maimonides offers a proof of God’s existence, he is not saying that he has really proved it. What he’s saying is: This works for me, and if it works for you, great.” I was teaching a graduate seminar on The Guide of the Perplexed at a fine American university, and I was pleased to see my students warming to my insistence that the old masterpiece is still alive, and one of the most formidable obstacles ever erected against a thoughtless existence. We returned repeatedly to the question of what medievals can teach moderns about the indispensability of a worldview, and about the proper methods for justifying one. But the young man’s comment about the subjectivism of Maimonides’s proof—anyway the least interesting part of the book--startled me. It was so American and so wrong. After explaining why it was not just historically correct, but also philosophically respectable, to conclude from the text that its author really could have believed that a proof was possible, I proposed that we quit the twelfth century and put a little pressure on the talismanic words “and if it works for you, great.” I began a discussion of the shortcomings of pragmatism, which allowed me to launch into a withering—and of course intellectually devastating—analysis of the ideas of Richard Rorty and their poisonous impact upon thinking in America. My students offered surprisingly little resistance; but then they had signed up for a winter of rationalism and religion--this countercultural band was not ashamed of its interest in the idea of truth. Yet the Rortyan shrug was still there in the young man’s comment, and so I asked him for his opinion about reason. He said that it frightened him and discouraged him. The problem with reason, he explained, was that it claimed to settle matters once and for all, and that this was arrogant, and that it left him with nothing more to say. Rationalism made him feel excluded and late. I replied that he had it backward. It is not reason, but unreason, that shuts things down. You cannot argue against an emotion, but you can argue against an argument. That is why we were still contending with Maimonides, and why he was still contending with Aristotle. A reasoned discussion is always open and a reasoned intervention is always timely. Unreason is more arrogant, more impatient, more cruel, than reason. Since reason is general, it is inclusive. Reason, I said, is strict but fragile, forever hounded, forever distracted, the minority cause, provisional, fair, curious, fallible, public—not tyrannical but heroic, in its lonely insurrection against the happy and popular hegemony of passions and interests. I told my students about Maimonides’s life, the persecution, the tragedy, the depression, the paranoia, so that they would see the creatureliness of the rationalist, and honor his confidence in the mind as a human triumph. Reason is even poignant.

More

Does Anything Matter?

by Peter Singer

Project Syndicate
June 13, 2011

Can moral judgments be true or false? Or is ethics, at bottom, a purely subjective matter, for individuals to choose, or perhaps relative to the culture of the society in which one lives? We might have just found out the answer.

Among philosophers, the view that moral judgments state objective truths has been out of fashion since the 1930’s, when logical positivists asserted that, because there seems to be no way of verifying the truth of moral judgments, they cannot be anything other than expressions of our feelings or attitudes. So, for example, when we say, “You ought not to hit that child,” all we are really doing is expressing our disapproval of your hitting the child, or encouraging you to stop hitting the child. There is no truth to the matter of whether or not it is wrong for you to hit the child.

Although this view of ethics has often been challenged, many of the objections have come from religious thinkers who appealed to God’s commands. Such arguments have limited appeal in the largely secular world of Western philosophy. Other defenses of objective truth in ethics made no appeal to religion, but could make little headway against the prevailing philosophical mood.

Last month, however, saw a major philosophical event: the publication of Derek Parfit’s long-awaited book On What Matters. Until now, Parfit, who is Emeritus Fellow of All Souls College, Oxford, had written only one book, Reasons and Persons, which appeared in 1984, to great acclaim. Parfit’s entirely secular arguments, and the comprehensive way in which he tackles alternative positions, have, for the first time in decades, put those who reject objectivism in ethics on the defensive.

More

Το φάντασμα του Μνημονίου και η εθνική κυριαρχία

του Αντώνη Μανιτάκη

Καθημερινή
12 Ιουνίου 2011

Έχει υποστηριχθεί, εντύπως και τηλεοπτικώς σε προωινές εκπομπές, από έγκριτο και σεβαστό συνάδελφο, τον κ. Κασιμάτη -συνεπικουρούμενο από τον κ. Κατρούγκαλο- ότι η Σύμβαση Δανειακής Διευκόλυνσης των ογδόντα εκατομμυρίων ευρώ, που συνοδεύεται από το Μνημόνιο, και συνήψε η Ελλάδα με τα άλλα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, τον Μάιο του 2010, περιέχει όρο (άρθρο 14 παρ. 5) «παραίτησης της Ελλάδος από τις ασυλίες της εθνικής κυριαρχίας» και ότι «πρόκειται για όρο που παραβιάζει θεμελιώδεις αρχές του δικαίου σε όλα τα επίπεδα: του διεθνούς, του ευρωπαϊκού και του εθνικού δικαίου». Επιπλέον, ότι ο όρος αυτός είναι «πρωτοφανής στις διεθνείς οικονομικές συνθήκες των σύγχρονων δημοκρατιών, παραβιάζει τη θεμελιώδη αρχή σεβασμού της κυριαρχίας του κράτους, απειλεί, θέτει σε κίνδυνο και προσβάλλει στον πυρήνα τους τα κυριαρχικά δικαιώματα, την ίδια την κυριαρχία και την υπόσταση της χώρας» (βλ. το πλήρες κείμενο στον δικτυακό τόπο του Ομίλου «Αριστόβουλος Μάνεσης»).

Θα επιχειρήσω να δείξω με νομικά -αναγκαστικά- επιχειρήματα ότι οι ισχυρισμοί των συναδέλφων είναι αβάσιμοι και ότι οι κίνδυνοι στην κρατική μας κυριαρχία είναι ανυπόστατοι έως φανταστικοί.

Πρώτον, η ρήτρα παραίτησης του Δημοσίου από τις αποκαλούμενες -κακώς- «ασυλίες εθνικής κυριαρχίας», δεν είναι πρωτοφανής. Πρόκειται για μια τυποποιημένη (standard) ρήτρα των διεθνών οικονομικών συναλλαγών, που απαντάται σε όλες τις συμβάσεις δανείων και εγγυήσεων στις οποίες εμπλέκεται το κράτος. Ανάλογη δέσμευση συναντάμε και στις εκδόσεις των κρατικών ομολόγων με τη βοήθεια των οποίων αντλήσαμε εκατοντάδες δισεκατομμύρια και οδηγηθήκαμε στην υπερχρέωση και στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Και στην περίπτωση αυτή η Ελληνική Δημοκρατία δεσμευόταν να εξοφλήσει τους κομιστές των ομολόγων χωρίς καμία αίρεση και κανένα όρο. Ωστόσο, οι δεσμεύσεις αυτές του ελληνικού κράτους απέναντι στους δανειστές του δεν έφταναν μέχρι την παραίτησή του από αρμοδιότητες κυριαρχίας. Η παραίτησή του αφορούσε τα γνωστά δικονομικά και ουσιαστικού δικαίου προνόμια ή ασυλίες που απολαμβάνει το ίδιο ως προς την περιουσία του και μόνον.

Περισσότερα

Η ιστοσελίδα του Ομίλου "Αριστόβουλος Μάνεσης"

Νόμοι α λα καρτ

του Πάσχου Μανδραβέλη

Καθημερινή
11 Ιουνίου 2011

Ακόμη κι εκείνοι που δυσανασχέτησαν με την εικόνα του κατηγορούμενου Ντομινίκ Στρος-Καν να οδηγείται στο δικαστήριο με χειροπέδες, δεν μπόρεσαν να κρύψουν τον θαυμασμό τους για ένα νομικό σύστημα που δεν κάνει διακρίσεις. Οι δικαστικές αρχές της Νέας Υόρκης οδήγησαν στη φυλακή έναν από τους ισχυρότερους ανθρώπους του πλανήτη, μετά την καταγγελία μιας μετανάστριας καμαριέρας. «Ενώ, στην Ελλάδα δεν γίνονται αυτά», είπαν. «Ο νόμος εφαρμόζεται κατά περίπτωση».

Το ερώτημα, όμως είναι άλλο. Θέλουμε να εφαρμόζεται ο νόμος καθολικά, ανεξαρτήτως του πόσο ισχυρός και προβεβλημένος είναι κάποιος; Οχι. Ούτε εμείς θέλουμε να εφαρμόζεται, αλλά ούτε και οι αρχές θέλουν να τον εφαρμόζουν.

Ο κ. Μίκης Θεοδωράκης είναι ένας μεγάλος συνθέτης και μια προβεβλημένη προσωπικότητα στη χώρα και στο εξωτερικό. Ζήτησε να παραβιαστεί ο διοικητικός κανόνας του Δήμου Θεσσαλονίκης, που απαγορεύει τις συγκεντρώσεις στην πλατεία Αριστοτέλους. Ας ξεχάσουμε προς στιγμήν την ειρωνεία ότι ο εν λόγω συνθέτης κάνει νέα πολιτική καριέρα, καταγγέλλοντας τους πολιτικούς γιατί παρέβησαν τον νόμο. Κι ας θεωρήσουμε ότι αυτά είναι τα ψιλά γράμματα της υποκριτικής που συνηθίζονται στην πολιτική. Παρά το γεγονός ότι του προτάθηκαν πολλές εναλλακτικές λύσεις ο κ. Θεοδωράκης επέμενε και κατέλαβε την πλατεία. Εκανε τη συναυλία και τη συγκέντρωσή του αυθαιρετώντας. Μπορούσε να το κάνει ατιμώρητα ένας απλός μη-επώνυμος πολίτης;

Περισσότερα

Hands off Ken Clarke! He can reconcile British pride with European justice

by Timothy Garton Ash

Guardian
June 8, 2011

The Daily Mail has found a new European dragon to slay. "Euro judges," it shrieks, "trample UK sovereignty and insist: You will give prisoners the vote." "Killers and rapists go to European court of human rights to win full state benefits," it chunters, over a story reporting an application to – but not a decision by – the Strasbourg court. The venting spleen of Tory Britain even denounces David Cameron for not delivering on promises he made in opposition – when, we are told, he "solemnly vowed … to do something about the European court's human rights laws which are making a mockery of British justice".

Of all the targets a Eurosceptic organ could choose to take aim at, this is one of the oddest. The Strasbourg court has nothing to do with the European Union and its Brussels bureaucrats, which is what Brits usually mean when they excoriate "Europe". It is part of the Council of Europe, which Winston Churchill was instrumental in establishing, and which is an almost entirely intergovernmental organisation, now including 47 states. (Only Belarus stands apart.) The court's job is to enforce the European convention on human rights, a resonant post-1945 statement of human rights and freedoms, largely drafted by a British lawyer, Sir Oscar Dowson.

The Strasbourg court is the one place to which anyone in any of those 47 countries can turn, from Portugal to Russia and from Norway to Turkey, if they feel that their rights have been trampled upon and that they cannot secure redress at home. For example, in a case heard last year it held that someone should not be obliged by the Turkish state to disclose her or his religion on identity documents.

States may not always act to comply with these judgments, but sometimes they do. As many a persecuted woman and man will tell you, this is a whole lot better than having no external redress at all. With all its faults, it is the closest thing we have to a realisation of Churchill's dream of "a European court … before which cases of the violations of these rights … might be brought to the judgment of the civilised world".

More

Ελληνική μετάφραση στο Βήμα

Κίνδυνος χωρίς λύση

του Γιάννη Πρετεντέρη

Τα Νέα
8 Ιουνίου 2011

Για να είμαι ειλικρινής, δύσκολα πλέον µε ξαφνιάζει κάτι στην πολιτική – µε τα χρόνια έχω εκπαιδευτεί να θεωρώ τους πολιτικούς ικανούς για όλα...Ακόµη κι έτσι, όµως, δεν περίµενα ποτέ να θεωρήσει ο Πρωθυπουργός ότι η λύση στα προβλήµατα που αντιµετωπίζει η χώρα µπορεί να είναι κάποιο... δηµοψήφισµα!

∆ημοψήφισμα για ποιο θέµα; Με ποιο ερώτηµα; Με ποιο ζητούµενο; Με ποιες διαδικασίες; Και για ποια λύση;

Ομολογώ ότι η σχετική αναφορά του Πρωθυπουργού στο Υπουργικό Συµβούλιο δεν µε έκανε σοφότερο. Έδωσε, λέει, εντολή στον υπουργό Εσωτερικών «να ετοιµάσει άµεσα τις σχετικές νοµοθετικές ρυθµίσεις». Ακούγεται περισσότερο σαν απειλή παρά σαν εξήγηση.

Κι αυτό ακριβώς είναι. ∆ιότι ένα δηµοψήφισµα εγκυµονεί έναν τεράστιο κίνδυνο χωρίς να λύνει κανένα πρόβληµα.

Ο κίνδυνος είναι να καταγράψει απλώς το λαϊκό αίσθηµα της στιγµής. Ένα λαϊκό αίσθηµα, το οποίο (ευλόγως) θέλει να λυθούν τα προβλήµατα ως διά µαγείας, χωρίς κόστος και θυσίες. Ένα λαϊκό αίσθηµα που έχει δοκιµαστεί από µια πολιτική χωρίς λύσεις και προσδοκά λύσεις χωρίς πολιτική.

Περισσότερα

Θολώνοντας το τεκμήριο αθωότητας

του Πάσχου Μανδραβέλη

Καθημερινή
29 Μαΐου 2011

Tην περασμένη εβδομάδα τα πρωτοσέλιδα των ελληνικών εφημερίδων ήταν γεμάτα με φονικά και φονιάδες. Σταχυολογούμε κάποιους τίτλους της Παρασκευής 20.5.2011: «Οι δολοφόνοι πούλησαν την κάμερα για 120 ευρώ», «Χειροπέδες στους φονιάδες», «Επιασαν τους αδίστακτους φονιάδες», «Αφγανοί οι δολοφόνοι του 44χρονου πατέρα», «Πιάστηκαν οι δολοφόνοι του 44χρονου», «Αφγανοί οι δολοφόνοι του 44χρονου», «Αφγανοί οι δράστες της άγριας δολοφονίας», «Αφγανοί δολοφόνοι για 120 ευρώ».

Στις μέσα σελίδες των εφημερίδων τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Υπήρχαν άρθρα επί άρθρων, κλαυθμός και οδυρμός, για την καταστρατήγηση του τεκμηρίου αθωότητας ενός κατηγορουμένου για απόπειρα βιασμού και ομηρία μιας 32χρονης στην Αμερική. Το επιχείρημα ήταν ότι ένας άνθρωπος (που μπορεί να αποδειχθεί και αθώος) υπέστη την τιμωρία της διαπόμπευσης. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μετέδωσαν την εικόνα του, ενώ μεταφερόταν σιδηροδέσμιος από το αστυνομικό τμήμα στο δικαστήριο.

Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι «άλλο ο Στρος - Καν κι άλλο δύο ανώνυμοι Αφγανοί μετανάστες». Σωστά· έτσι κι αλλιώς όλοι οι Αφγανοί έχουν το ίδιο χρώμα. Επιπλέον, ο πρώην διευθυντής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου χάνει πολύ περισσότερα από την είδηση της σύλληψής του, απ’ ό,τι χάνουν δύο μετανάστες από τα βάθη της Ασίας. Αλλά πρέπει να θέσουμε ένα ερώτημα: πότε τα ΜΜΕ καταστρατηγούν το τεκμήριο της αθωότητας; Οταν μεταδίδουν –έστω με εικόνα– ότι κάποιος κατηγορείται για βιασμό, ή όταν εκδίδουν την δικαστική απόφαση «ιδού οι δολοφόνοι του 44χρονου στην οδό Ηπείρου»; Να σημειώσουμε ότι και στις δύο περιπτώσεις οι δημοσιογράφοι δεν έχουν τη δικογραφία, δεν μπορούν να εκτιμήσουν τα πραγματικά στοιχεία και, φυσικά, δεν μπορούν να ξέρουν πέραν πάσης αμφιβολίας ούτε αν ο Στρος - Καν είναι βιαστής ούτε αν οι δύο Αφγανοί είναι δολοφόνοι. Και στις δύο περιπτώσεις, έχουμε κατηγορούμενους και τίποτε περισσότερο.

Περισσότερα

The Strauss-Kahn Case: Free Press, Fair Trial?

New York Times
Room for Debate
May 27, 2011

In a letter to the Manhattan district attorney, the lawyers for Dominique Strauss-Kahn have complained that his "right to a fair trial is being compromised by the public disclosure of prejudicial material." They said they were holding on to damaging information about the hotel housekeeper who has accused the former I.M.F. chief of sexual assault.

The letter was seen as legal gamesmanship — allowing Mr. Strauss-Kahn’s lawyers to hint at negative material about the victim without revealing it -- but the lawyers also raised the general issue of the role of "the media frenzy" in the case.

We asked legal analysts, including well-known defense lawyers, for their views on what difference the intense pretrial media scrutiny might make at a trial. How does the barrage of coverage affect potential jurors? Or press-shy prosecution witnesses? We also asked a French lawyer, François Quintard-Morénas, an expert in the history of presumption of innocence in the U.S. and France, to explain why the French remain so rankled about the "Anglo-Saxon media" coverage of this case.


"The French Have a Legal Point"
François Quintard-Morénas, French lawyer

"Publicity vs. the Plea"
Kendall Coffey, defense lawyer, "Spinning the Law"

"Remember: Kobe Walked"
Laurie L. Levenson, professor, Loyola Law School

"The Voir Dire Is Key"
Shawn Holley, defense lawyer

"Pursue Justice, Not Rumors"
Anne Bremner, lawyer and legal analyst

"Jurors and Reasonable Doubt"
Gerald Shargel, New York defense attorney

More

Δίκιο και Δίκαιο

του Κώστα Μποτόπουλου

Τα Νέα
26 Μαΐου 2011

Η προχθεσινή απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των ανθρωπίνων Δικαιωµάτων στην υπόθεση «Κώνστα κατά Ελλάδος» δεν αφορά τα «γεγονότα του Παντείου» καθεαυτά, αλλά κρίσιµα ηθικά, πολιτικά και νοµικά τους παρεπόµενα. Το νοµικώς ενδιαφέρον στοιχείο έγκειται κυρίως στη διατύπωση της θέσης ότι οι ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί (στη συγκεκριµένη περίπτωση, ο πρωθυπουργός της προηγούµενης κυβέρνησης και δύο υπουργοί του) όχι µόνο οφείλουν να σέβονται το τεκµήριο αθωότητας κάθε κατηγορουµένου όταν εκφράζονται δηµόσια, αλλά οφείλουν να το σέβονται περισσότερο από κάθε άλλον, δεδοµένης της θεσµικής τους θέσης και της δυνατότητας επηρεασµού της κοινής γνώµης και της Δικαιοσύνης. Η πολιτική διάσταση ανευρίσκεται στον κόλαφο που επιδαψιλεύει – όχι για πρώτη φορά – ένα διεθνές δικαστήριο στον τρόπο µε τον οποίο διεξάγεται η πολιτική αντιπαράθεση στην Ελλάδα, γίνεται σεβαστό το κράτος δικαίου και λειτουργεί (ή µάλλον δεν λειτουργεί) στην πράξη η διάκριση των εξουσιών. Ηθικά τέλος ζητήµατα γεννιούνται από την ευκολία µε την οποία ένας κατηγορούµενος (ιδίως όταν είναι «επώνυµος») χαρακτηρίζεται τούτο ή το άλλο από έχοντες δηµόσια εξουσία και λόγο, επηρεάζοντας έτσι, ίσως ανεπανόρθωτα, την προσωπική του εικόνα αλλά και, γενικότερα και κρισιµότερα, τις προϋποθέσεις απονοµής της Δικαιοσύνης σε µια χώρα διαρκούς επικάλυψης των θεσµών από τις κραυγές.

Περισσότερα

Δωρητές οργάνων διά νόµου;

του Αριστείδη Χατζή

Τα Νέα
25 Μαΐου 2011

Το νομοσχέδιο που κατατέθηκε στην Βουλή με θέμα τη «δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων» έχει σαν σκοπό να αντιμετωπίσει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα: την ελάχιστη αλλά και σταθερά μειούμενη προσφορά οργάνων για μεταμόσχευση στην Ελλάδα. Προφανώς το πρόβλημα στην Ελλάδα, όπως και παγκόσμια, είναι η πολύ μικρή προσφορά οργάνων. Για να αυξήσει αυτήν την προσφορά η ελληνική κυβέρνηση υιοθέτησε μια κακή ιδέα που έχει ήδη εφαρμοστεί σε αρκετές χώρες: εάν δεν δηλώσουμε ρητά το αντίθετο, θεωρούμαστε όλοι δωρητές οργάνων μετά τον θάνατό μας. Είναι κακή ιδέα γιατί είναι πατερναλιστική και ταυτόχρονα αναποτελεσματική.

Πρόκειται για έναν ιδιότυπο πατερναλισμό που ονομάζεται καταχρηστικά «φιλελεύθερος πατερναλισμός» (τον οποίον προτείνουν οι Cass Sunstein και Richard Thaler στο πολυσυζητημένο βιβλίο τους Nudge). Η ιδέα είναι η εξής: πώς θα υποχρεώσουμε τα άτομα να φερθούν με τον τρόπο που θέλουμε χωρίς να περιορίζουμε τις επιλογές τους και να απαγορεύουμε όσες δεν μας αρέσουν. Θα εκμεταλλευτούμε την δύναμη της αδράνειας. Θα επιλέγουμε εμείς γι' αυτά και μετά θα τους δίνουμε τη δυνατότητα να αλλάξουν την επιλογή που εμείς κάναμε για το καλό τους. Πολλά άτομα δεν θα κάνουν τον κόπο να αλλάξουν την αυτόματη επιλογή. Άρα θα πετύχουμε αυτό που θέλουμε με μικρό κόστος για την αυτονομία του ατόμου. Δεν θα το υποχρεώσουμε να κάνει κάτι, απλά θα το σπρώξουμε (nudge) προς την «ορθή» κατεύθυνση. Θα φερθούμε πατερναλιστικά αλλά με «φιλελεύθερο» τρόπο! Όμως ο «φιλελεύθερος πατερναλισμός» αποτελεί λογικό οξύμωρο - διότι ο πατερναλισμός δεν μπορεί να είναι φιλελεύθερος.

Περισσότερα

Κατεβάστε το άρθρο σε PDF (όπως δημοσιεύτηκε)


News Alert! Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε επί της αρχής και μάλιστα με σύφωνη γνώμη ΠΑΣΟΚ-ΝΔ. Πάντα υπάρχει συναίνεση στον πατερναλισμο... Δες εδώ.


Εδώ θα βρεις όλα τα σχετικά κείμενα (σχέδιο νόμου, εισηγητική έκθεση κλπ.), εδώ θα βρεις τη δημόσια διαβούλευση για το σχέδιο νόμου και εδώ ένα σχετικό ρεπορτάζ στο Βήμα.

Εδώ θα βρεις το δελτίο τύπου του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (όπου εκφράζονται πολλές αντιρρήσεις). Ο Πρόεδρος του Οργανισμού μάλιστα παραιτήθηκε χθες. Εδώ θα βρεις της θέσεις του ΕΟΜ.

Εδώ θα βρεις το σχέδιο δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δωρεά οργάνων και τις μεταμοσχεύσεις.

Εδώ θα βρεις ένα εξαιρετικό debate στους New York Times με θέμα το presumed consent ("Should Laws Push for Organ Donation?") με αφορμή σχέδιο νόμου που κατατέθηκε στο Κοινοβούλιο της Πολιτείας της Νέας Υόρκης, εδώ ένα ενημερωτικό άρθρο του BBC και εδώ μία από τις καλύτερες πρόσφατες εμπειρικές έρευνες.

Εδώ θα βρεις άλλο ένα εξαιρετικό debate για την αγορά οργάνων, εδώ ένα σχετικό άρθρο στην Wall Street Journal, εδώ ένα άλλο στην USA Today και εδώ μία παρουσίαση στο ιατρικό περιοδικό Lancet των κινήτρων που δίνει το κράτος του Ισραήλ για να αυξηθεί η προσφορά.

Εδώ μπορείς να ακούσεις την Καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Πανεπιστημίο της Οξφόρδης Janet Radcliffe-Richards να υπερασπίζεται την απελεύθερωση της αγοράς οργάνων με πολύ ισχυρά επιχειρήματα (συζητώντας με το γνωστό φιλόσοφο David Edmonds στο BBC). Μην την χάσετε! Επίσης εδώ θα βρείτε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον debate για το θέμα στο Journal of Medical Ethics και εδώ όλα τα κείμενα της Sally Satel που ασχολείται χρόνια με το θέμα και ως ασθενής. Διαβάστε την συγκλονιστική προσωπική της ιστορία εδώ.

Διάβασε επίσης σχετικά κείμενα για το σχέδιο νόμου από τους Βάσω Κιντή, Πάσχο Μανδραβέλη, Τάκη Μίχα, Λίνα Παπαδοπούλου και του Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαου - αλλά και ένα ενδιαφέρον σχετικό επιστημονικό άρθρο του Τάκη Βιδάλη.

Εδώ θα βρεις περισσότερα για το Nudge και τον "φιλελεύθερο πατερναλισμό" και εδώ ένα πρόσφατο επιστημονικό άρθρο που τον αντιμεωπίζει κριτικά.

Εδώ και εδώ θα βρεις άρθρα μου σε εφημερίδες ενάντια στον πατερναλισμό (δες επίσης εδώ, εδώ, εδώ και εδώ για σχετικά κείμενα) και εδώ ένα επιστημονικό άρθρο για το νομικό πατερναλισμό με ένα ευρύτερο ενδιαφέρον (δες επίσης άλλα δύο σχετικά επιστημονικά άρθρα εδώ και εδώ).

* Ο συγγραφέας του άρθρου είναι δωρητής οργάνων από τα 18. Η συναίνεση του όμως είναι πραγματική, όχι εικαζόμενη.

 

Το ολιγοπώλιο της βίας

του Αριστείδη Χατζή

The Books' Journal
Ιούνιος 2011

Το παράδοξο σε ένα φιλελεύθερο κράτος δικαίου είναι ότι αυτό το κράτος διατηρεί το μονοπώλιο της βίας. Είναι παράδοξο γιατί το κράτος δικαίου έχει σαν αποστολή την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών αλλά και κάτι επιπλέον, όπως θαυμάσια το έχει εκφράσει ο φιλόσοφος Avishai Margalit: να εξασφαλίσει ότι η κοινωνία που ρυθμίζει είναι «αξιοπρεπής», δηλαδή μια κοινωνία στην οποία οι πολίτες ζουν με αξιοπρέπεια και δεν ταπεινώνονται από το κράτος και τους θεσμούς του, αλλά διατηρούν την προσωπική τους αυτονομία και τον αυτοσεβασμό τους. Το παράδοξο λοιπόν είναι ότι αυτό το κράτος διατηρεί την αποκλειστικότητα της χρήσης βίας και μάλιστα κυρίως κατά των πολιτών του.

Εξηγείται όμως εύκολα, με ένα άλλο παράδοξο: Το κράτος δικαίου έχει σαν κύριο σκοπό την μεγιστοποίηση της ελευθερίας και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο εφόσον αυτή περιοριστεί σε κάποιον βαθμό. Το κράτος δικαίου θα περιορίσει την ελευθερία του ληστή, του βιαστή, του δολοφόνου, του απατεώνα, του παιδεραστή, του χούλιγκαν. Ο περιορισμός της ελευθερίας τους («δεν σου επιτρέπουμε να κάνεις όσα θέλεις να κάνεις κι αν τα κάνεις θα σε τιμωρήσουμε») αυξάνει την ελευθερία όλων μας. Αυτός ο αναγκαίος περιορισμός μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την κρατική, οργανωμένη, νομιμοποιημένη βία που ασκείται όμως με απόλυτο σεβασμό στο Σύνταγμα και τους νόμους.

Μέχρι ποιο σημείο νομιμοποιείται το κράτος να περιορίσει την ελευθερία μας για να την μεγιστοποιήσει; Μέχρι το σημείο όπου το κόστος από τον περιορισμό της ελευθερίας είναι μικρότερο από το όφελος. Το κράτος δικαιούται να περιορίζει την ελευθερία μόνο εφόσον ο περιορισμός της αυξάνει τη συνολική ελευθερία για όλους. Βέβαια τίποτα δεν είναι τόσο απλό όσο ακούγεται. Η περίφημη προειδοποίηση του Λόρδου Acton, «η εξουσία διαφθείρει και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα» έχει επανειλημμένα αποδειχτεί και εμπειρικά. Αλλά και η άλλη περίφημη ρήση του Abraham Maslow, «όταν έχεις το σφυρί, βλέπεις όλα τα προβλήματα σαν καρφιά» έχει κι αυτή επιβεβαιωθεί στην Ελλάδα: όταν έχεις ένα γκλομπ είναι εύκολο να ξεχάσεις ότι αυτό που χτυπάς είναι ένα κεφάλι.

Περισσότερα

Μια ασήμαντη γυναίκα

του Σταύρου Τσακυράκη

Τα Νέα
21 Μαΐου 2011

Έπειτα από καταγγελία µιας ασήµαντης γυναίκας, για να χρησιµοποιήσω τον τίτλο και την ειρωνεία του έργου του Οσκαρ Ουάιλντ, µιας νέας µετανάστριας από την Αφρική, που εργάζεται ως καθαρίστρια σε πολυτελές ξενοδοχείο της Νέας Υόρκης, οι διωκτικές Αρχές σταµάτησαν το αεροπλάνο που ετοιµαζόταν να αναχωρήσει για την Ευρώπη και συνέλαβαν τον επικεφαλής του ∆ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου Ντοµινίκ Στρος-Καν κατηγορούµενο για πράξεις σεξουαλικής βίας. Τηνεποµένη,ο κρατούµενος οδηγείται ενώπιον δικαστηρίου. Η τηλεόραση τον δείχνει να µεταφέρεται συνοδεία αστυνοµικών, µε τα χέριαστην πλάτη (προφανώς µε χειροπέδες). Το δικαστήριο διατάσσει την προσωρινή κράτησή του και ο κατηγορούµενος οδηγείται στη φυλακή.

Η κοινή γνώµη στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γαλλία µένει εµβρόντητη από τα γεγονότα που µοιάζουν µε πλοκή κινηµατογραφικής ταινίας. Πολύ γρήγορα επικρατεί ένας γενικός σκεπτικισµός. Το 57% των Γάλλων,πιστεύει ότι πρόκειται για στηµένη ιστορία.

Αµέσως διάφοροι φίλοι του Στρος-Καν, πολιτικοί και διανοούµενοι, βγήκαν να τον υπερασπισθούν. Παραπονέθηκαν για τη «µεταχείριση» του κατηγορουµένου, επικαλέστηκαν το τεκµήριο αθωότητας και µερικοί εξέφρασαν καθαρά τον σκεπτικισµό τους για την αλήθεια της καταγγελίας. Τι γύρευε µόνη της στο δωµάτιο, είπε ο φιλόσοφος Μπερνάρ Ανρί-Λεβί, όταν συνήθως µια στρατιά από καθαρίστριες αναλαµβάνουν να τακτοποιήσουν τη σουίτα ενός πολυτελούς ξενοδοχείου. Κοινό σηµείο όλων όσοι βρήκαν κάτι να προσάψουν (και ενδεχοµένως να ξεπεράσουντο αίσθηµα ταπείνωσης από το γεγονός ότι ένας τόσο σηµαντικός άνδρας κατηγορείται για τόσο σοβαρά κακουργήµατα) ήταν ο αποτροπιασµός για ένα δικαστικό σύστηµα που επιτρέπει τη «διαπόµπευση» του κατηγορουµένου. Με αφορµή αυτή τηνιστορία έγιναν φανερές µερικές διαφορές νοοτροπίας µεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης. Υποθέτω ότι ουδείς στις ΗΠΑ ξαφνιάστηκε από τον «ζήλο» των διωκτικών Αρχών να αντιµετωπίσουν µε σοβαρότητα την καταγγελία της καθαρίστριας και να σπεύσουν να συλλάβουν τον διάσηµο Στρος-Καν. Στην Αµερική είναι δεδοµένο ότι τα κρατικά όργανα οφείλουν να επιδεικνύουν ίση µεταχείριση προς όλους και όταν αυτό συµβαίνει δεν ξαφνιάζει κανέναν. Εµείς που δεν θεωρούµε αυτονόητη την ισονοµία, όχι µόνο ξαφνιαζόµαστε αλλά τη βρίσκουµε και ύποπτη. ∆εν είµαστε εµείς Αµερικανάκια να χάβουµε ότι ολόκληρος Στρος-Καν αντιµετωπίζεται το ίδιο µε ένα πρεζόνι του Χάρλεµ. Κάποιο λάκκο έχει η ιστορία. Ακόµη, όµως, κι αν έχουν δίκιο οι πονηροί, και η υπόθεση αποδειχθεί στηµένη, το µάθηµα της ισονοµίας παραµένει ισχυρό και καλά θα κάνουµε να το αποδεχτούµε ανεπιφύλακτα.

Περισσότερα

Ο χιμπαντζής που βρυχάται

του Τάκη Θεοδωρόπουλου

Τα Νέα
21 Μαΐου 2011

Όταν ζεις σε µια χώρα όπου το αίσθηµα της αδικίας είναι εξίσου δηµοκρατικά µοιρασµένο µε τη βεβαιότητα της ατιµωρησίας, τότε είναι απολύτως φυσικό να αισθάνεσαι ανακούφιση όταν σου δίνεται η ευκαιρία να διαπιστώσεις πως τα πράγµατα δεν είναι παντού και πάντα έτσι. Πως η ελληνική υποκρισία δεν είναι συγγενής διαµαρτία της ανθρώπινης φύσης, πως υπάρχουν και τόποι, σ' αυτόν και όχι στον άλλον κόσµο, όπου η ισονοµία δεν έχει χάσει τη σηµασία της, µαζί και µε άλλες βαρύγδουπες εκφράσεις όπως «κράτος δικαίου», «διαχωρισµός των θεσµών» και τα συµπαροµαρτούντα.

Όταν η ∆ικαιοσύνη προστατεύει την καµαριέρα ενός ξενοδοχείου από τον φερόµενο ως βιαστή της, όσο ισχυρός κι αν είναι αυτός, τότε δικαιούσαι κι εσύ να διατηρείς κάποια ελπίδα ότι ο κόσµος µας δεν είναι απλώς µια σατανική µηχανή όπου ο δυνατός τρώει τον αδύναµο. Ναι, η υπόθεση Στρος-Καν έδειξε πως στις ΗΠΑ µπορεί να κυβερνούν οι νόµοι και όχι οι άνθρωποι, όπως έγραφε η Χάνα Αρεντ όταν εγκατέλειπε τη ναζιστική Γερµανία για να ζητήσει καταφύγιο στην άλλη πλευρά του ωκεανού.

Περισσότερα

Η διαπόμπευση του Στρος - Καν

του Πάσχου Μανδραβέλη

Καθημερινή
19 Μαΐου 2011

Στη Γαλλία πολλοί συγκλονίστηκαν από την εικόνα του σιδηροδέσμιου Ντομινίκ Στρος - Καν και στην Ελλάδα εξεπλάγημεν. Πολλοί συνέκριναν αυτήν την εικόνα με τα καθ’ ημάς και έφτασαν στο ασφαλές (λόγω εμπειρίας) ότι «στην Ελλάδα δεν γίνονται αυτά».

Σε πρώτη ανάγνωση, η διαπίστωση είναι ακριβής. Στην Ελλάδα οι ισχυροί -όχι μόνο της πολιτικής, αλλά και του χρήματος και της show biz- χαίρουν πάντα μιας πολύ διακριτικής αντιμετώπισης και από τις διωκτικές, αλλά και από τις δικαστικές αρχές. Είναι νωπό το παράδειγμα του πρώην ισχυρού μετόχου και προέδρου της ασφαλιστικής εταιρίας «Ασπίς - Πρόνοια», κ. Παύλου Ψωμιάδη, ο οποίος αν και κατηγορείται για κατάχρηση δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ κυκλοφορούσε -μέχρι πρότινος- ελεύθερος με την εξωφρενική εγγύηση των 100.000 μόλις ευρώ. Αλλά και υποθέσεις ναρκωτικών στις οποίες ήταν αναμεμιγμένοι κάποιοι προβεβλημένοι της τηλεοπτικής διασκέδασης, έτυχαν ιδιαίτερου χειρισμού από τη Δικαιοσύνη, αλλά και από τα ΜΜΕ. «Το πρόσωπο του κατηγορουμένου είναι ιερό» αποφάνθηκαν πολλοί, και έχουν δίκιο. Αλλά σε τι ακριβώς είναι ιερό; Και γιατί τα πρόσωπα κάποιων κατηγορουμένων είναι πιο «ιερά» από άλλα;

Πάνω στην «ιερότητα του προσώπου» οι νομοθέτες απαγόρευσαν την παρουσία τηλεοπτικής κάμερας έξω από τα δικαστήρια και τη δημοσίευση ονομάτων και φωτογραφιών κατηγορουμένων. Ετσι, ζήσαμε το «έπος της 36χρονης», τις κατηγορίες κατά του «40χρονου» και τη δίωξη του «60χρονου». Διακηρυγμένος στόχος του νόμου ήταν «να προστατευτούν από τη διαπόμπευση» οι κατηγορούμενοι. Φυσικά, ο νόμος κατέρρευσε αμέσως με πρωτοβουλία των αρχών. «Τις χειροπέδες τις είδατε;», ρώτησε ρητορικά κάποιος υπουργός της κυβέρνησης στην «υπόθεση των κουμπάρων» το 2005. Οι κουμπάροι εμφανίστηκαν σε όλα τα τηλεοπτικά δίκτυα και σε όλες τις εφημερίδες σιδηροδέσμιοι. Η εικόνα βοηθούσε στον επικοινωνιακό σχεδιασμό ενός ντροπιαστικού για την κυβέρνηση σκανδάλου. Ετσι, η Ελλάδα απέκτησε ακόμη έναν ανεφάρμοστο νόμο, πασπαλισμένο με μπόλικη υποκρισία.


Περισσότερα

Χειροπέδες και πολιτική

του Χαράλαμπου Ανθόπουλου

Έθνος
18 Μαΐου 2011

Ας θυμηθούμε το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αυτό που απαγορεύει τα βασανιστήρια και την απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση. Ισως τελικά είναι αυτό το άρθρο που κάνει τη διαφορά ανάμεσα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Οτι τα βασανιστήρια είναι ανεκτά στις ΗΠΑ, το γνωρίζαμε από τις ανακριτικές μεθόδους που ακολούθησαν οι Αμερικανοί στρατιώτες στο Αμπου Γκράιμπ και το Γκουαντάναμο. Τώρα, με την υπόθεση Στρος Καν, βεβαιωθήκαμε ότι στις ΗΠΑ είναι κάτι το φυσιολογικό και η εξευτελιστική μεταχείριση των προσώπων που υποβάλλονται σε νόμιμη σύλληψη.

Πράγματι, η προσαγωγή του Στρος Καν με χειροπέδες στο δικαστήριο αποτελεί, με βάση τα ευρωπαϊκά νομικά δεδομένα, μια όχι απάνθρωπη μεν, αλλά σίγουρα εξευτελιστική μεταχείριση. Όπως έκρινε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, εξευτελιστική μεταχείριση κατά το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης αποτελεί η χρήση χειροπεδών όταν συνιστά αδικαιολόγητη διαπόμπευση του συλληφθέντος (βλ. την απόφαση του Erdogan Yagiz κατά Τουρκίας, της 6ης Μαρτίου 2007). Αλλά και το άρθρο 278 παρ. 2 του ελληνικού Κώδικα Ποινικής Δικονομίας επιτρέπει τη χρήση χειροπεδών μόνο όταν το συλληφθέν πρόσωπο αντιστέκεται, είναι επικίνδυνο ή είναι ύποπτο φυγής. Τίποτε από όλα αυτά δεν συνέτρεχε στην περίπτωση του Στρος Καν και η χρήση χειροπεδών φαίνεται ότι δεν είχε άλλο σκοπό παρά μόνο τη δημόσια, μάλλον την παγκόσμια, διαπόμπευσή του. Ισως όμως ο στόχος να μην ήταν μόνο ο Στρος Καν αλλά και η Ευρωπαϊκή Ενωση, που θέλει πάντοτε να έχει τον πρώτο λόγο στον ορισμό του Γενικού Διευθυντή του ΔΝΤ.

Περισσότερα